Page 22 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

Ж. де Сталь фикрича, роман йўқ антик драмалардаги каби эҳтирослар
миллатларидан энг маърифатлиси бўлган тасвирланган. Ф.Шатобрианнинг христи-
француз миллати классик поэзияни, анлик руҳининг адабиёт ва санъатга
қадимги греклар ва римликларнинг таъсири ҳақидаги фикрини Жон Мильтон,
поэзиясини ёқтиради, ёзишда шу Гёте, Байрон асарларига нисбатан тўғри
намуналарга эргашади. Немис дейиш мумкин. У Расиннинг “Федра”сини
миллатларидан энг шуҳратлиси – ҳам христианлик таълимотининг шоҳ
инглизлар ўзларида романтик руҳдаги асари деб билади.
рицарлик поэзияси дурдоналари борлиги Ф.Шатобрианнинг христианлик
билан фахрланадилар. Мен буларнинг қай таъсири ҳақидаги яна бир фикрига, антик
бири афзаллигини айтиб ўтирмайман... даврда итоат - пасткашлик, мағрурлик -
Қадимгиларнинг эпик достонларида ва фазилат деб ҳисобланиши, христианликда
трагедияларида тақдир ҳукмрон, қадимги итоат – фазилат, мағрурлик – иллат,
греклар мустақил фикрлаш ўрнига тубанлик деб ҳисобланади, деган фикрига
тақдирга, диний эътиқодга, маъбудларга қўшилиш мумкин. У “Рене” қиссасида
ишонар эдилар. Ж. де Сталь фикрича янги, мағрурлик, худбинлик фожиасини
романтик поэзияда инсон руҳий оламига кўрсатган.
эътибор кучлидир. Заковатли адабий танқидчи ва адиб
Ф. Шатобриан “Христианлик даҳоси” Сент-Бёв юқорида эсланган мақоласида
асарида бу фикрни янада аниқлаштиради. Ф.Шатобрианнинг узоқ ўтмишдан ёзган
“Христианлик (таълимоти) моҳиятан “Жафокашлар” асарида ғоя учун фидойи
инсонларга икки ҳил таъсир кўрсатади. У инсонлар тасвирланганлигини мақтар экан,
бир тарафдан руҳ табиатини ўргатади, бу асарда замона маънавий ҳаётига
айни вақтда инсон табиатининг ҳам алоқадор ғоялар йўқлигини, асар
қандайлигини билдиради, унда илоҳий замонавий ғоялардан узоқлигини айтади.
сирлар ҳам, инсон қалби сирлари ҳам Бизнингча, бу фикр унчалик тўғри эмас.
кашф этилади. Бу диний эътиқод Аслида Ф.Шатобриан замонавий жамият
эҳтирослар, майл-истакларни тасвирлашга ҳаётида олий идеаллар, юксак инсонпарвар
қизиқмайдиган кўпхудоликка, ғоялар одамларнинг қалбидан узоқлашиб
мажусийликка нисбатан характерларни кетганидан қайғусини изҳор қилади.
тасвирлаш учун қулайдир. Кўпхудолик Россия адабиётшуносларидан
(политеизм) поэзиянинг аълоси бўлган Е.П.Гречана ҳақли равишда Анна-Луиза
драматик поэзияга ҳеч бир таъсир Жермена де Стални француз романтизми
кўрсатмади, чунки мифология ахлоқдан асосчиси деб атайди. У Ж.де Сталнинг
ажратилган эди. (Маъжусийликда) Руссо ғояларига, озодлик, адолат ва
Худолар ҳам, коҳинлар ҳам инсон қандай халқпарварлик идеалларига садоқатида
пайдо бўлганини, қаёққа боришини, сира орқага қайтмаганлигини, Францияда
гуноҳлари нимада эканлигини, бу дунё ва республикачилар монархия қайта
нариги дунёдаги ҳаёти қандай кечишини қурилаётган даврда қувғин қилинган
тушунтириб беролмади...” [5; 392-б.]. йилларда Германия, Австрия, Россия ва
Бизнингча, бу фикр унчалик тўғри эмас, Швецияда яшаган даврида француз
чунки қадимги грекларда, политеизм романтизми адабиётининг назарий-эстетик
даврида драматик поэзиянинг олий асосларини, тамойилларини кенг ва чуқур
намуналари ижод қилинган. Эсхил, талқин қилганини айтади [3; 601-602-б.].
Софокл, Эврипид драмаларида ахлоқ ҳам, Жермена де Сталь “Инсон эҳтирос–
истак, эҳтирослар, жўшқин туйғулар ҳам, ларининг барча инсонлар, халқлар бахт-
инсон табиатидаги фазилат ва қусурлар саодатига таъсири ҳақида” асарида бошқа
ҳам жуда муфассал тасвирланган. тушунчалар каби, бахт-саодатга ҳам бир
Христианлик даврида ижод қилинган инсон ва бутун инсоният интилаверади,
Шекспир драмаларида ҳам, Мольер аммо бу йўлда тўсиқлар инсоннинг ўзида
комедияларида ҳам христианлик таъсири деб ёзади. Мен (Жермена де Сталь) бу

21