Page 23 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

биринчи китобимдаги фикрларимда ўз биладилар. Бу билан Ж. де Сталь буюк
қалбим (оламини) ва барча замонларда француз революциясини, унинг
яшаган одамларнинг феъл-атворларини – қаҳрамонларини юксак қадрлашини
характерларини тасвирлашда кузатиш– кўрсатди.
ларимга асосланаман [3; 363-б.]. Турли Бу асарида Ж. де Сталь “ҳар бир
замонларда мавжуд бўлган (адолатли) инсон ёшлик йилларида яхши ишлари
давлат тузумининг мақсади – халқни билан (оилада), дўстлари орасида,
бахтли қилиш, бунинг воситаси – унга жамиятда иззат-ҳурмат қозонишни
эркинлик бериш, ахлоқ соҳасида эса истайди, дейди. Лекин жамиятда ҳукм
инсоннинг мустақил маънавий камолоти сурган совуққонлик, кибру ҳаво,
бўлиши керак, шунда инсон бахт-саодатга расмиятчилик одамларни ўта ақлли қилиб,
эришади. Тўлиқ (барча соҳаларда) бахтли оташин ҳис-туйғудан, идеаллардан,
бўламан, деган одам энг бахтсиз одамдир, орзулардан узоқлаштиради. Совуққон,
озодликнинг олий даражасига, мавҳум ақлли, бадавлат одамлар гладиаторларни
(абстракт) юқори чегарасига етаман, деган қиздириб, бир-бирини ўлдиришини
халқ ҳам энг тубан халқдир (чунки бир хоҳлайдилар. Жамиятда ўз мавқеини
бахтли халқ бошқа, бахтсиз халқлар учун тополмай қолган 25 ёшли йигитдан
ҳам қайғуриши зарур – У.Қ.). Шундай дўстлари ҳам (севгилиси ҳам) юз ўгиради.
қилиб, қонун ўрнатувчилар мавжуд Энди унинг бахтига, келажагига ишонмай
вазиятга, шароитга қараб, халқни қўядилар. Менинг бу асарим ҳудди
бошқаришга, айрим шахслар эса шундай ёшдаги, қийин аҳволга тушган,
бошқарувчиларга қарамликдан қутулиб, ҳаётдан кўнгли совуган одамлар учун
мустақил яшашга интиладилар. фойдалидир. Жамиятда ёлғизланиб,
Ҳукуматлар барча фуқароларнинг бахт- орзулари ушалмай қолган (ўттиз беш
саодатини ўйлаши керак, ахлоқ устозлари ёшли) одамлар ўз истеъдоди, қобилияти,
(мералист) одамларга бахт-саодатсиз ҳам куч-ғайрати билан, ўзини маънавий
яшаш мумкинлигини англатишлари керак. камолот сари ўстиради ва бунда асосан ўз
Омма учун умумий тартиб бўлгани яхши. фазилатларига таянади, ҳеч кимга муте,
Айрим шахслар эса бунга сабр-қаноат қарам бўлишни истамайди. У ўз
қилмайдилар... Барча халқни бахтли фазилатлари билан руҳан куч-қудратли
қилишдан кўра айрим инсонларни бахтли бўлгани сабабли ўзи ҳақида атрофдагилар
қилиш шу инсонларнинг ўзига, шахсий тарқатган ғийбатлар, бўҳтонлар,
феъл-атворига, майл-истакларига боғлиқ. ҳурматсизликларни енгиб ғолиб чиқади”
Инсон шахсий маънавий ҳаётида [2; 364-б.]. Наполеон диктатураси даврида
мустақил, озоддир. У ё бахтига етишади, ё ҳам, бурбонлар реставрацияси, Луи-
тўсиқлар кучли бўлса, ўзини бахтсиз Филипп даврида ҳам золимларга бош
демай, соғлом ақл билан, ўз руҳий эгмай, хўрликни афзал кўрган Жермена де
камолотида давом этади [3; 363- б.]. Руҳий Сталь ўзи ҳам, уни руҳлантирган
камолот инсоннинг ўз қўлидадир. Ж.де Ж.Ж.Руссо ҳам узоқ йиллар муҳожирликда
Сталнинг бундай оптимистик хулосаси яшаб, монархияга қарши, халқ озодлиги
Гётенинг “Вертер”, Ф.Шатобрианнинг учун курашган В.Гюго ҳам шундай
“Рене” асарлари қаҳрамонларининг ё романтик ёрқин шахслар эди.
бахтга етишув, ё ўлим, деган тамойилига Ж. де Сталь “Ижтимоий, яъни
қарши, инсонпарварлик, ҳаётпарварлик жамият тарғиботига алоқадор адабиёт
руҳидадир. Бундай олижаноб ҳулоса – ҳақида” асарида маълум маънода,
кучли майл-истакларни бир инсон учун христианлик ғояларининг бадиий
эмас, миллат, жамият, ватан, халқ учун адабиётга ижобий таъсири ҳақида
курашга йўналтирган буюк қаҳрамонлар Ф.Шатобрианнинг “Христианлик даҳоси”
фожиага учраса ҳам, жабр-зулм асаридаги ғояларига ҳамоҳанг фикрларини
қилувчиларга, тиранларга, деспотларга айтади. Ж.де Сталь фикрича, жануб
бўйин эгишдан ўлимни афзал деб ўлкаларидан келган христианлик ғоялари

22