Page 7 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

эттирди. Худди шу тарзда фалсафий Адабиётшунослар инглиз роман–
асарлар ҳам ўз даврининг муаммо ва тизмини қуйидаги икки босқичга бўлиб
ташвишларини ёритиб, ижодкорларнинг ўрганадилар:
шахсий ўй-фикрлари билан биргаликда 1. 1793-1812 йилларни ўз ичига
инсоният тажрибасига асосланган эди. олиб “Кўл мактаби” шоирлари ижоди дея
Кейинчалик, романтизм ғайри– номланади;
ихтиёрийлик, ижодийлик ва ўзига хослик 2. 1812-1832 йиллардаги “Лондон
етишмайдиган маданий муҳитларга қарши романтиклари” ижодий фаолиятидир.
ижобий таъсир кўрсата бошлади. Албатта, Биринчи босқич “Кўл мактаби” номи
романтик даврнинг илк ва йирик асарлари билан машҳур бўлиб, бу давр 1793-1812
фақатгина поэзиядан иборат бўлиб қолмай, йилларда яшаб ўтган лейкистлар
балки инсон табиати ва феъл – атвори (инглизчада “lake” - кўл) асарларида ўз
хусусиятидаги маърузалар, манифестларни аксини топади. “Кўл мактаби” шоирларини
ўз ичига олган эди. Кольрижнинг Уильям Вордсворт (1770-1850), Сэмюэл
“Bibliographia Literaria”, Шеллининг Тейлор Кольриж (1772-1834), Роберт
“Шеърият мудофааси” (“Defence of Саути (1774-1843) лар гуруҳи ташкил
Poetry”) ва Вордсвортнинг “Лирик этади. Улар Англиянинг шимолида кўллар
балладалар” (“Lyrical Ballads”) ва ўлкасида туғилиб, шу маконда ижод
“Муқаддима” (“Preface”) сини бунга мисол қилганликлари боис, “лейкистлар” номи
қилиш мумкин. Юқоридаги насрий билан шуҳрат қозонишди.
асарларда романтик шоирларнинг Бу уч шоир ёшлик чоғлариданоқ,
дунёқарашлари нақадар кенг қамровли Буюк Француз инқилобини қўллаб –
эканлиги яна бир бор исбот этилади. Улар қувватлашади. Аммо 1794 йилдан улар бу
ғоялари Уйғониш даври намояндалари эътиқодидан қайтишди. 1795 йилда
фикр-мулоҳазаларидан тубдан фарқ Вордсворт ва Кольриж илк бора учрашиб,
қилиши яққол сезилади. Ва романтизмга ўзаро дўстлашади ва ҳамфикр ижод қила
хос асосий хусусиятлар ишлаб чиқилиб бошлайдилар. Уларнинг ўхшаш жиҳатлари
амалга татбиқ этилади. Бу кайфият, шунда эдики, икки шоир ҳам инқилоб
масалан Вордсвортнинг “Муқаддима” оқибатларидан хавотирда ва буржуа
(“Preface”) cида қуйидагича қайд этилган: дунёсига нисбатан нафрат ҳисси билан
“Оддий нарсалар (ёзишга лойиқ бўлган) қалблари тўлиб –тошганди. Шу аснода,
ғайриоддий усулда тақдим қилиниши улар ҳамфикр бўлиб, 1798 йилда “Лирик
лозим”. Худди шу тахлитда, романтиклар балладалар” (“Lyrical Ballads” ) номли
энг оддий кундалик воқеалар, ҳис- тўпламни нашр этишди. Ушбу асар илк
туйғулар ва тажрибаларни кутилмаган, инглиз романтизмининг адабий
ноодатий ҳолларда ифода этиш йўналишига асос солиб, катта
назариясини илгари суришди. муваффақиятларга эришди. 1800 йили
Романтизмнинг яна бошқа бир “Лирик балладалар”нинг иккинчи нашри
сифатига Шелли томонидан таъриф учун Вордсворт ёзган муқаддима эса
берилган. Унда айтилишича, ҳиссиёт ва инглиз романтизмининг манифестига
муносабатларнинг ўзи етарли эмас, айланди. Вордсворт унда муаллифлар
умрнинг қадр-қиммати муҳимдир. Шелли олдига муҳим вазифаларни кўндаланг
яна шуни таъкидлайдики: “Башариятнинг қўяди: “Демак, шеър ёзишдан мақсад –
буюк сири севгидир... Инсон гўзаллиги эса воқеликни, кундалик ҳаётимизда рўй
унинг ақл-идроки, хатти-ҳаракатлари ва бераётган вазиятларни ифода этиш, баён
одамийлиги орқали белгиланади. Комил қилиш ёки имкон қадар, ўзгача усулда
инсон чуқур мушоҳадали ва шиддатли уларни тасвирлаб бериш эди. Шу билан
бўлиши шарт. У ўзини бошқа одамлар бир вақтда, у хаёлий бўёқлар воситасида
ўрнига қўйиб кўра олиши, уларнинг дард- безатилиб, оддий нарсалар ғайриоддий
алами ва қувончларини ўзиники деб қабул тарзда пайдо қилинди. Энг муҳими, ушбу
қилиши лозим”. воқеа ва ҳодисалар, ниҳоят,

6