Page 12 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

маданиятига асосланади. Маданиятнинг фикрича тилнинг вазифалари етти соҳага
турли ўлчов ва меъёрлари мавжуд. Булар ажратилади. Улар қуйидагилардир: 1)
жумласига ғоялар, урф-одатлар, маҳорат, инструментал вазифа: бунда тил аниқ бир
санъат ва маълум бир даврга хос ҳодисалар содир бўлишига сабаб бўлиши
кишиларни тавсифловчи, шунингдек, ва атроф-муҳитни бошқаришда
ҳаётимизнинг таркибий қисми бўлган фойдаланилади; 2) тартибга солиш
ишонч-эътиқод, моддий ва маънавий вазифаси: бунда тил воқеаларни назорат
тушунчалар киради. Маданият ҳар бир қилади, тингловчини маъқуллаш ёки
шахснинг когнитив ва ҳиссий маъқулламаслиги билан тўқнаш келади; 3)
кечинмаларидан ташкил топади. Ушбу репрезентатив вазифа: фикрни тилда баён
ҳолат индивидуал баҳолаш ва муносабат қилиш, фактларни етказиш ва билим
ҳамда шахснинг ёқтирган машғулоти каби бериш, изоҳлаш кабилардан
ҳаётнинг амалий аспектларига ҳам таъсир фойдаланилади; 4) интерактив вазифа: тил
кўрсатади. ижтимоий қарашларни таъминлашга
Маданият урф-одатлар мажмуи хизмат қилади, бунда сленг, жаргон,
бўлиб, улар анъанани ва бу анъаналар эса латифа, халқ оғзаки ижоди ва ижтимоий
маданиятни келтириб чиқаради. Маҳаллий ўзгаришлар назарда тутилади; 5) хусусий
халқ томонидан одатий ҳаракатлар билан вазифа: тил ҳиссиёт ва шахсиятни
бошланган жараён одатдаги стереиотипни ифодалашга хизмат қилади; 6) эвристик
яратишга олиб келади. Э.Конденнинг вазифа: тил билим олиш ва ўқишда
таъкидлашича, стереотип ҳар бир қўлланилади; 7) мажозий вазифа: бунда
шахснинг маданиятини гуруҳ таснифидан тил эртак, роман ва шеърлар ёзишда, тез
келиб чиққан ҳолда белгилаб беради айтиш, топишмоқ ва бошқа шу кабиларни
(Э.Конден, 1973). Маданий стреотиплар яратишда фойдаланилади (М.Ҳоллидей,
одамларнинг қандай фикрлаши, гапириши, 1973).
ҳаракат қилиши ва ўзаро қандай Тил ва маданият ўзаро чамбарчас
муносабатда бўлишига таъсир этади. Бир боғлиқ бўлиб, бир-бирига ўз таъсирини
сўз билан айтганда, маданият ва мулоқот ўтказиб туради. Тил халқнинг
ажралмасдир, яъни маданият мулоқотнинг маданиятини намоён қилади, чунки у
асосидир. Зеро, маданиятсиз атрофимиз– сўзловчилар фикридаги маданиятни
дагиларнинг ҳаёти ва мотивациялари, кўрсатиб туради. Маданият ҳам ўз
уларнинг қизиқишлари ва қарашларидаги навбатида тилни ўзида акс эттиради ва
боғлиқликни англай олмаймиз. Маданият мамлакатнинг иқтисодий, диний ҳамда
бизнинг мавжуд–лигимиз ва жамиятни фалсафий тузилишини ўзида мужассам–
ривожлантиришда қудратли восита лаштиради.
сифатида ўзига хос кучга эга. Шундай Тил маълум бир халқ ғоялари ва
экан, тилга хос муносабатлар доирасида тушунчаларини ифодалашга хизмат
ҳам маданият жуда нозик хусусият касб қилади. Бу эса ҳар бир даврдаги ўзига хос
этади. Маданият чегараси тўхтовсиз устунликка эга бўлган маданий
ўзгаришда ҳамда у осон йўқотилиши ҳам хусусиятларга боғлиқ ҳолда ўзгариши
мумкин. Маданият қадрланмаса уни мумкин. Тилнинг ривожланишига
йўқотиб қўйганимизни билмай қоламиз. қарабмаданият ҳам ўзгаради. Ҳар қандай
Тилшунослик тилни илмий тадқиқ тилнинг мулоқот воситаси сифатида
этувчи фандир. Тил маданиятни қабул муқаррар устунлиги шундаки, тил чексиз
қилиш ва етказишга хизмат қиладиган мослашувчанлик хусусиятига эга, яъни сўз
имо-ишора ёки ёзма рамзлар, овозли маъноси ўзгариши мумкин ва шундан сўнг
белгилар тизимидир. Шу билан бирга, у янги рамзий маъно пайдо бўлади. Мисол
мулоқот воситаси ҳамдир. Ҳар қандай учун, инглиз тилидаги “nice” сўзи
тилни ўрганишдан асосий мақсад “ёқимли, хушмуомала, ажойиб”
бошқалар билан муносабатга киришиш ёки маъноларини англатади. Бироқ XV асрда
мулоқот қилишдир. М.Ҳолледийнинг “nice” сўзи “аҳмоқ, шўх, шаҳватпараст”

11