Page 68 - 1-сон 2020 йил
P. 68

Хорижий филология  №1, 2020 йил


                   3).  For  so  long  they  had  all  lived  at       Гапнинг        актуал      бўлиниши
            home  and  gone  out  to  pass  their  time         муаммоси          билан        шуғулланган
            (D.Lawrence).                                       олимларнинг                 ишонтиришича,
                   Нутқий       ҳаракатнинг      морфо-         коммуникатив  ҳаракатчанлик  даражаси
            синтактик  поғонасига  тафаккурда  ҳосил            иккита     ҳолат     билан     боғлиқ:    1).
            бўлган  тушунча  ва  тасаввур  воқеланади.          Коммуникатив        динамизмни       гапнинг
            Предикатга  хос  валентлик  модал  таркиб           бошидан охирига қараб кучайтириб бориш
            воситасида  пропозицияни  нутқий  тузилма           мумкин; 2). Гапнинг семантик структураси
            ҳолатига  келтиради.  Ҳаракат    ва  ҳолатни        коммуникатив  ҳаракатчанлик  даражасига
            ифодаловчи  предикатларнинг  бирикиши               таъсир  кўрсатади.  Инглиз  тили  содда
            феъл        лексемасининг          валентлик        гаплари      таркибида       информативлик
            имкониятларига боғлиқ.                              қиймати  юқори  элемент  охирги  ўринни
                   Гапнинг  сиртқи  қатламида  макон            эгаллайди. Шунга биноан, конъект гапнинг
            бирликларининг       моҳияти     ўзгармайди.        информативлик      қиймати     энг    баланд
            Макон         муносабатининг          объект        бўлагига айланади. Масалан:
            кўринишида         воқеланиши       ботиний                1).  Gainsborough  lived  here  after  he
            структурани  намоён  этади  ва  субъект-            moved from Bath in 1774 (D.Piper);
            объект         муносабатининг          гапда               2). Cohn stood there  (E.Hemingway);
            ифодаланиши лисоний хусусиятини юзага                      3). And that’s why you came here, to
            келтиради.  Гап  структурасида  макон               search my office for his address (H.Innes).
            предикативи  билан  бирикадиган  элемент                   Гап  таркибида  макон  муносабати,
            “конъект”  атамасини  олган  бўлак  билан           феълнинг  маъно  хусусиятларига  боғлиқ
            боғланади [1, 368].                                 ҳолда,  локативнинг  тўлиқ  ифодаланиши
                   Конъект,      анъанавий      равишда         билан бир қаторда, унинг қисман алоҳида
            талқин      қилиниб      келинаётган     ҳол        қисми  қўлланиш  ҳолатлари  ҳам  учрайди.
            бўлагидан       фарқ       қилиб,      макон        Қиёсланг:
            муносабатини  ҳар  қандай  феъл  билан                     1).  People  were  crossing  the  square
            бирикувида ифодалаши мумкин ҳамда гап               (E.Hemingway);
            тузилиши       учун     муҳим      бўлакдир.               2).  We  came  all  the  way  from  New
            Конъектнинг  морфологик  шакли  турлича,            York (J.Beller);
            у умумий келишик шаклидаги от, равиш ва                    3). I walk in a shattering wind toward
            предлогли  бирикма  воситасида  ифода               the airport building (A.Sillitoe);
            топиши мумкин: to walk a mile, to go to the                4).  We  went  into  the  room  full  of
            country, etc.                                       people (E.Hemingway);
                   Макон  предикатлари  ва  уларнинг                   5).  Nick  walked  barefoot  along  the
            аргументларининг             информативлик          path through the meadow (Ibid);
            даражаси нутқий тузилманинг яралиши ва                     6).    I  walked  down  the  hill  from  the
            структурасига        боғлиқ.       Информа-         cathedral and up the street to the café on the
            тивликнинг шаклланиши кўпинча гапнинг               square (Ibid).
            актуал     бўлиниши       ҳодисаси     билан               Келтирилган      мисоллар      инглиз
            изоҳланади.  Ахборотнинг  янги  ёки  эски           тилида         макон         муносабатлари
            бўлиши  темадан  ремага  ўтиш  жараёни              ифодаланишининг        олтита     кўриниши
            доирасида талқин қилинади. Гапнинг у ёки            мавжудлигидан  гувоҳлик  беради.  Ушбу
            бу  элементи  ахборот  ифодасига  қандай            турдаги  муносабатларни  жадвалда  акс
            таъсир         кўрсатишига          нисбатан        эттиришга  ҳаракат  қиламиз  (бу  ерда:  А-
            коммуникатив  ҳаракатчанлик  даражаси               ҳаракатнинг  бошланғич  нуқтасига  ишора
            белгиланади. Нотаниш ёки янги ахборотни             қилувчи  субстанция;  В-А  элементининг
            узатувчи  бирликларнинг  олдиндан  таниш            ўрнини     аниқловчи     субстанция,    яъни
            бўлган  ахборотни  ташувчиларга  нисбатан           ҳаракатнинг тугалланиш нуқтаси; Rl-макон
            коммуникатив      ҳаракатчанлик     қиймати         муносабати;    Lo-объект  вазифасидаги
            юқори бўлади.                                       локатив; Lad- ҳол вазифасидаги локатив).

                                                           67
   63   64   65   66   67   68   69   70   71   72   73