Page 75 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

ИНГЛИЗ ТИЛИДА “EYE-КЎЗ” СЕМАСИГА ЭГА БЎЛГАН СЎЗЛАРНИНГ
СЕМАНТИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Шокиров Шерали,
Андижон давлат университети тадқиқотчиси

Калит сўзлар: концепт, инструмент (восита), эстетик, маркер, метафорик
моделлар, метонимик моделлар.

Маълумки, дунѐни билиш кўриш, ташқи оламни туйиш ва унда ўз
жараѐнида тафаккур тизими билан тил ўрнини топиб юриш имконини беради.
тизими бир-бирини тўлдирадиган, бир- Бундан ташқари, кўз жисмоний объект,
бирининг мавжуд бўлишини тақозо яъни ўз шаклига, сонига (жуфт) ва ўз
этадиган ҳодисалар сифатида юзага ҳаракатланиш хусусиятига эга бўлган
чиқади.Таниқли рус тилшуноси С.Д. инсон танасининг ташқи аъзоси сифатида
Кацнельсоннинг таъбири билан айтганда, тасаввур ҳосил қилади.
―тафаккур тизими тил тизими томонидан Инглиз тилидаги ―Eyes‖
такрорланади, тафаккур тизимининг лексемасига луғатларда берилган
асосий структурал хусусиятларини таърифларга эътибор берамиз:
такрорласа ҳам ундан моҳиятан (кескин) ―eye - an organ of sight in human or
фарқ қилади‖[2: 471]. other animals ‖ (инсон ва ҳайонларга
Атроф-муҳитдаги реал дунѐни берилган кўриш органи) [4: 506];
билиш жараѐнида инсонда ўша атрофдаги ―the organ of sight; in vertebrate, one
нарса ва ҳодисаларни таниш (тушуниш) ва of a pair of spherical bodies contained
улар ўртасидаги узвий боғлиқлик ҳақида in an orbit of the scull, along with its
тасаввур (концепт) ҳосил бўлади. associated structures‖ (умуртқали
Инсоннинг дунѐни билиши жараѐнида жониворлардаги кўриш органи -
концептларнинг шаклланиши инсон сезги махсус компонентлари билан бирга
органларининг, унинг асаб тизими ва бош суягидаги махсус уяларга
мияси ҳамкорлигидаги фаолияти жойлаштирилган соққа шаклидаги
натижасида ҳосил бўладиган туйғу асосида жуфт аъзо). [6: 238].
инсон онгида бизни ўраб турган Берилган таърифларга қўшимча
борлиқнинг субъектив образи тарзида рўй тарзда яна бир луғат маълумотларини
беради. қўшиш мумкин [5]:
Ҳозирги тилшуносликнинг - b. The external, visible portion of this
предмети, мақсади, изланиш методлари ва organ together with its associated structures,
уларнинг йўналишларини англатувчи especially the eyelids, eyelashes, and
асосий координатлари кесишадиган марказ eyebrows (Қош, қовоқ, киприк каби зарур
– инсондир. Бунда ҳар қандай лисоний элементлар қуршовидаги кўриниб
характердаги тадқиқот ―инсон омили‖ турадиган ташқи орган);
тамойили асосида амалга оширилади. - c. The pigmented iris of this organ
Дунѐни билишни инсон ўзидан бошлайди, (Ушбу органнинг рангдор думалоқ қисми
бошқача айтганда, тадқиқот антропонимик (кўз қорачиғи).
йўналишда амалга ошади. Бунда асосий Бундан ташқари, кўзни шаклига кўра
ролни ―соматизм‖лар – инсон тана кенг ѐки қисиқ тарзда таърифлаш мумкин.
аъзоларининг номлари, соматик таркибли Бу эса инсон сезгисининг қоришиқ
фразеологизмлар фаол иштирок этадилар. характерда эканидан далолат беради.
Сезги органлари ичида кўз энг Юқорида зикр этилган
муҳим вазифа – кўриш вазифасини таърифларнинг биринчисида кўзни
бажаради. У инсонга атроф-муҳитни умуртқали жониворларнинг кўриш органи

74