Page 123 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

ЖЕЙМС ЖОЙСНИНГ “МУСАВВИРНИНГ ЁШЛИКДАГИ ШАМОЙИЛИ” РОМАНИ
БАДИИЙ ОЛАМИДА МАКОН ВА ЗАМОН МУНОСАБАТЛАРИ

Мухитдинова Назира,
Мустақил тадқиқотчи, ЖДПИ

Калит сўзлар: бадиий олам, замон, макон, образ, мусаввир, ѐшлик даври,
муносабатлар, уйғунлик, эпизод, ҳикоя, қаҳрамон.

―Мусаввир...‖нинг биринчи, космогоник мифлардагидек, уйғунлик
романга ўзига хос муқаддима бўлиб олами, аввало, товушлар ѐрдамида
хизмат қилган, эпизоди учун эртак вақти яратилади.
ва тарихий вақтнинг ўзаро муносабати, Ўқувчини роман оламига олиб
боғлиқлиги долзарб аҳамият касб этади. кирадиган эртак моҳиятдан афсонавий
Романнинг биринчи эпизоди олами воқеа ҳақида: қаҳрамоннинг туғилиши
— бу, афтидан, тўрт ѐшдаги болакайнинг ҳақида ҳикоя қилади. Романнинг биринчи
олами. Ва бу олам ҳали шаклланмаган хатбошисида пайдо бўладиган йўл образи
бутунлик, хаос сифатида мавжуд, ундан характерли бўлиб, бу йўлда Мў-мў деган
энди-энди космос туғилмоқда. Бу бир говмиш‖ Бў-бў исмли ―жажжи-
туғилишни ташкил этадиган ибтидо — ѐқимтой болакай‖ни учратади. Йўл муайян
субъект, унинг онги, гўдак Стивеннинг тарзда макон тасаввурини беради: йўл
онги, у оламнинг жисмоний ҳолатига тобе маконга йўналиш ва у билан олдиндан
бўлган асосий унсурларни ажратиб олиб ва белгиланган айрим мўлжалларга (йўл
ўзича қайд этиб, тартибга солинган олам аллақачон ким томонидандир солинган ва
манзарасини яратади: (―Тўшагингни қаѐққадир элтади) боғланган. Йўл
ҳўллаб қўйганингда олдин иссиқ бўлади, хронотопи учун тасодиф ва мувофиқлик,
кейин муздай‖ (―Мусаввир...‖, 5-бет) олдиндан белгиланганлик хос. ―Мў-мў
табиат дунѐси манзарасини қарама- деган бир говмиш‖ билан ―Бў-бў исмли‖
қаршиликлар — совуқ /муздай, ѐқимли болакайнинг учрашуви, она ва бола
ҳид/ ѐқимсиз ҳид — орқали англайди, учрашуви, моҳият эътибори билан бир
ижтимоий олам учун эса мўлжални вақтнинг ўзида тасодиф ва йўллар
атрофидаги одамларнинг ѐшига қараб мотивининг ўзи, унинг чекланган макони
белгилайди (―Улар отаси ва онасидан билан олдиндан белгиланган.
катта, аммо Чарльз тоға Дэнтидан ҳам Эпизоднинг (романнинг ҳам) аввали
кексароқ‖ (―Мусаввир...‖, 5-бет). — ―қадим-қадим замонда‖, деб
Музика ва ритм, айниқса, муҳимроқ бошланадиган эртак, воқеалар ―қадим-
кўринади: бу эпизоднинг матни қадим замонда‖ рўй беради; бу асл ибтидо,
бутунисича ритмик структуралар билан тарихдан бурунги вақт, сўз ва номлар
тўла: фонетик даражадаги (Мў-мў, Бетти энди-энди пайдо бўлаѐтган, тил ҳали бола
Берн, лимонли обаки ва ҳ.к.), синтаксик ва нутқи ва фольклор учун характерли бўлган
лексик (―Уларнинг ота-онаси бошқа. Улар хусусиятларни: товушга тақлид (говмиш
Эйлиннинг ота-онаси‖; ―Онаси: — Мў-мў, бола Бў-бў), масофа, узунлик
Кечирим сўра, Стивен, — деди. Дэнти: — ғоясини ифодалаш учун келган такрорлар
Узр сўрамасанг-чи /.../, — деди‖) (―йўл юриб, йўл юрса ҳам мўл юриб‖,
даражадаги оддий такрорлар билан ―жажжи-ѐқимтой‖ ва ҳ.к.), сиқиқ
бошланиб, матнга киритилган шеър синтаксис ва тавтология (―Бу эртакни
(қўшиқ) парчалари ва рақс ритмни отаси унга айтиб берарди; отаси унга
беришга интилиш билан якунланади: ойнак орқали боқарди‖; ―У шу қўшиқни
―Лай-ла-ла, ла-ла. Лай-ла-ла, лай-ла-ла...‖ куйларди. Бу унинг қўшиғи эди‖
(―Мусаввир...‖, 5-6-бетлар). Қадимги (―Мусаввир...‖, 5-бет).

122