Page 12 - 4-2016

Хорижий филология. №4, 2016 йил

Аммо айни пайтда синтагма келтирилган S'il fait beau temps, nons
шаклланаѐтгани йўқ, зотан, фонемалар sortirons мураккаб синтактик қурилманинг
ўртасида бутуннинг қисмлари билан ва ўзи ҳам фикримиз далили бўла олади.
аксинча, қисмларнинг бутун билан алоқаси Шунинг учун бу ўринда синтагмани тил
кузатилмайди. Бундай алоқа эса синтагма синтагмалари ва нутқ синтагмаларига
мучалари учун ғоят муҳим аҳамият касб бўлиб ўрганиш мақсадга мувофиқ
этади. Юқорида келтирилган contre tous кўринади.
синтагмасини олайлик. Бунда contre Баъзи лингвистик манбаларда гап
(қарши) ва tous (ҳаммага) сўзларининг доирасида келувчи синтагмаларни «давлат
contre tous синтагмаси билан ҳар бири ичидаги давлат» тарзида тавсифлайдилар
алоҳида муносабат ташкил этаѐтгани ва [5, 52]. Бу фикрга қўшилиш мумкин.
мазкур синтагма умумий шаклининг contre Чунки синтагма аниқловчи-аниқланмиш
ва tous сўзларининг ҳар бири билан муносабатини тақозо этар экан, у ѐпиқ
алоҳида боғланаѐтгани характерлидир. структурани ташкил этади. Лекин
Албатта, бу сингари боғланиш синтагма синтагманинг базал структура ѐхуд
мучаларига хос бўлиб, у синтагматик синтаксис молекуласи тарзида
боғланишда аҳамият касб этмайди. тавсифланиши, назаримизда, изоҳталабдир
Синтагматик боғланиш фақат [5, 51]. Бунинг асосий боиси шундаки,
синтактик сатҳ бирликлари ўртасида эмас, баъзи синтагмаларни синтаксис
балки тилнинг фонематик сатҳидан бошқа молекуласи деб бўлмайди. Масалан, гап
барча сатҳлари бирликлари ўртасида ѐхуд мураккаб синтактик қурилмалар
шаклланади [3, 68]. молекула мақомида эмас, балки тўлақонли
Морфематик сатҳ доирасида синтактик бирликлар мақомида келадилар.
фонемаларнинг, сўз сатҳида Молекула мақомида эса ясама сўз
морфемаларнинг, гап сатҳида сўзларнинг қолипидаги синтагмаларни қўришимиз
ўзаро муносабатга киришуви ана шундай мумкин.
боғланишни тақозо этади. Шу боис Ю. С. Юқоридагилардан ташқари,
Степанов сатҳлар бирликлари ўртасида Е.И.Шутованинг тадқиқот ишларида
кузатиладиган дистрибутив муносабатни синтагма компонентларининг сўздан кичик
синтагматик муносабат деб атайди [4, 227]. бирлик билан ифодалана олмаслиги ҳақида
Бироқ, бу ўринда шуни ҳам айтиш ҳам фикр билдирилганини кўрамиз [5, 50].
керакки, бирликларнинг сатҳлараро Назаримизда, мазкур мулоҳаза ҳам
боғланишида синтагматик муносабат изоҳталабдир. Агар синтагмани шу тарзда
вужудга келмайди. Бунда поғонали тушунадиган бўлсак, у ҳолда Ф. де Соссюр
муносабат содир бўлади. Чунки айни берган re-lire (қайта ўқимоқ) тарзидаги
пайтда тил ѐхуд нутқ бирликлари бирликларни синтагма деб билмаслигимиз
муносабати дистрибутив боғланишни керак. Бироқ ясама сўзларнинг синтагма
тақозо этмайди, балки тилнинг ѐхуд мақомида эканлиги фанимизда аллақачон
нутқнинг кичик бирлиги катта бирлик исботланган. Шу боис синтагманинг энг
ичига кириши назарда тутилади. кичик компонентини морфема орқали
Таъкидлаш лозимки, Ф. де Соссюр белгилаймиз.
синтагмани тил ѐки нутқ бирлиги Яна шуни ҳам айтиш керакки,
эканлигини белгилашда иккиланади [1, Е.И.Шутова книги, тетради, карандаши;
157]. Бизнингча ҳам, айни пайтда қатъий красный, зеленый и синий каби тенг
қарор чиқариш анча қийин кўринади, боғланишли сўз бирикмаларини ҳам кўп
зотан, сўз бирикмаси, шунингдек, гап компонентли синтагмалар жумласига
кабиларни дискурс материали таҳлили киритади [5, 50]. Бизнингча, бу ўринда сўз
нутқ бирликлари эканлигини кўрсатади. бирикмалари компонентлари ўртасида
Юқорида берилган Соссюр томонидан синтагматик муносабат шаклланаѐтгани

11