Page 7 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

Модернизм руҳидаги адабиѐт бировнинг дардига ҳамдард бўлувчи
(Ж.Жойс, В.Вулф) таъсирида ривожланган одамлар томонида, айнан шундай
мураккаб адабий-услубий шакл Фолкнер инсонларга унинг диққат-эътибори
ижодини бошқалардан ажратиб туради, чегарасиз.
баъзан бир-бирини босиб кетаѐтган Фолкнернинг бадиий услуби ўзида
фикрлар оқими, тасодифий таассуротлар бир-биридан кескин фарқ қилувчи икки
ва четдан туриб, гўѐки бетараф, эҳтироссиз услуб, яъни Эрнест Хемингуэй
олиб борилган кузатувларнинг қалаштириб намунавийлиги ва Томас Вулф
юборилганлиги туфайли асл маънони, романтикасини ўзаро муросага келтириб,
асосий мазмунни англаш мушкул. бир маромга солади. У XIX аср охири –
Фолкнернинг полифоник (кўп овозли) XX аср бошидаги бадиий услубларни
прозасида сюжет чизиқлари худди муносиб баҳолаб, уларни ўз тажрибасида
ўрмондаги сўқмоқлардек, гоҳ кўринмай синаб кўргани ҳолда, ўз ҳикоя қилиш
қолади, гоҳ яна пайдо бўлади. Улар бир услубини турли шаклларда намоѐн
романдан бошқасига ўтиб кетади, қилишга, турлича янграшига эришишга
кутилмаган бир пайтда ѐзувчининг ҳаракат қилади. Шу боисдан ҳам,
ҳикояларида учраб қолади. Фолкнер ѐзувчилик ақл-идроки тарозисида аниқ
ижодий услубининг ушбу хусусияти уни ўлчанган ва пухта ишлаб чиқилган
кенг китобхон оммасига эмас, фақат Фолкнер прозаси услуб жиҳатидан бир-
мунаққидлар учун қизиқарли бўлган биридан кескин фарқ қилувчи Ф. М.
ѐзувчилар қаторига қўшиб қўйишларига Достоевский, Т. Гарди, Ж. Жойс каби
изн беради. муаллифлар ижодига кўприк бўлиб хизмат
Фолкнер романларининг ўзига хос қилиши мумкин.
хусусиятларидан яна бири, ҳа деб бир АҚШ жанубининг фольклор
эпизодга қайтавериш, матнда учровчи анъаналари, ўзига хос ҳазил-мутойибали
такрорлар оқибатида сюжетни аниқ нутқи, Инжилдаги баландпарвоз услубга
кўринмасликка олиб келади, уни пайқаб тақлид қилиш кўп жиҳатдан Фолкнер
олиш қийин бўлади, устига устак ҳикоя услубининг ѐрқинлиги ва ранг-
3
қилиш йўли йўқолиб кетади . Бироқ энг баранглигини тақозо этади. Бундан
муҳим хусусияти – образнинг ички ташқари, Фолкнернинг иқрор бўлишича,
монолог ва ―онг оқими‖ орқали Муқаддас китоб (айниқса, ―Таврот‖,
очилишидадир. Шу тариқа, Фолкнер ―Қадим Аҳд‖) дан ташқари, у мунтазам
романларида кўплаб нуқтаи назарлар, равишда Гомернинг ―Илиада‖ ва
қарашларнинг кесишган нуқталари ―Одиссея‖сини, Уильям Шекспир
учрайди, ҳар бир персонаж битта эпизод фожиаларини, Сервантеснинг ―Дон
ҳақида, аниқроғи, ўз ҳақиқатини сўзлайди. Кихоти‖, Генри Мелвиллнинг ―Моби Дик‖,
Ғоялар ва ижтимоий синфлар кураши Ф.Достоевский ва Ж.Конрад романларини
муаллифни кўп ҳам қизиқтирмайди, у қайта-қайта ўқир эди. Бироқ бу
―инсон қалбининг ўзи билан олиб борган Фолкнернинг энг сара асарларида
кураши‖ни, ундаги табиий ибтидони, қаҳрамонларнинг бетакрор қиѐфасини
туғма қобилиятни кўрсатади. У биологик намоѐн этишга, ўзига хос бўлишига
ва социал зиддиятларга учраган фожиали монелик қилмади. ―Шовқин ва ғазаб‖ (The
инсонни, ўлим олдида ожиз, нотавон, Sound and the Fury, 1929) муаллифининг
лекин унга қаршилик кўрсатишга интилган насл-насаби – жанублик, шунинг учун ҳам
қучли ва иродали инсонни тасвирлайди. (Томас Вулфдан фарқли ўлароқ – М.Х.)
Унинг меҳри кичкина, бир қараганда АҚШ жанубининг аристократ
кўримсиз одамлар, аянчли ҳолга тушган, маданиятини мадҳ этувчи Фуқаролик
ҳамма нарсадан бебаҳра қолган, хўрланган уруши шамоллари олиб кетган нақл ва
ва эзилган, бироқ ҳақиқий ҳис-туйғу ва хотиралар унинг қалбидан муқим жой
олганди. Бироқ ном-нишонсиз йўқолиб
3 Қаранг: W. Faulkner. Essays, Speeches and кетган ушбу цивилизацияни Фолкнер
Public Letters, N. Y., 1965, p. 114.

6