Page 8 - 4-сон 2018 йил

Хорижий филология №4, 2018 йил

афсонага айлантирмади. Сабаби, у романида) ҳам, Маърифат даври француз
жанубликларни муқаррар мағлубиятга файласуфи Жан-Жак Руссо ва натурализм
етаклаган ва натижада пароканда бўлишга тарафдорлари Эмиль Золя, ака-ука
олиб келган ижтимоий иллатлар ҳамда Гонкурлар дунѐқарашига яқин бўлган
инсоний нуқсонлар, бир сўз билан фикрлар билан баѐн этади.
айтганда, тарихий ―гуноҳ‖ларни яхши Фолкнер асарларининг ўзига хос яна
билар эди. Нима бўлганда ҳам, Фолкнерга бир жиҳати шундаки, алоҳида олинган
шимолга нисбатан жануб ҳар жиҳатдан минтақа (АҚШ жануби) нинг ўтмиш
яқинроқ ва тушунарлироқ бўлган. Россия тарихида, Фолкнер ―Ғарб заволи‖
тарихида 1917 йил нимани англатган (О.Шпенглер) дан қайғураѐтган
бўлса, Фолкнерга ҳам 1861 йил айнан шу замондоши муаммосини кўтариб чиқади,
маънони англатарди. Шу тариқа, ―насли тарихий ўз-ўзлигини англашда, ўз
жанублик‖ Фолкнернинг тасаввури бутун тақдирини ўзи белгилашда тўлиқ
бошли бир оламни, яъни Миссисипи тушунилган ѐки тушунилмаган мураккаб
штатида Йокнапатофа деб номланган муаммоларни кўндаланг қўяди. Фолкнер
округни инкишоф этди. Бу ―юрт‖да, яъни асарларида замонадан қўрқиш мияни
2400 квадрат мил майдонда, аниқ ҳисоблаб айнитувчи васваса даражасигача
чиқилган 15611 одам романдан романга кўтарилади, зўравонлик жўрлигида кечади,
ўтиб яшайди ва улар орасида – полковник ўлимни ахтариш билан бир вақтда содир
Сарторис (Sartoris, 1929) ва Квентин бўлади. Замонадан қўрқиш ғайритабиий
Компсон (The Sound and the Fury, 1929), бўлган нарса (ишратпарастлик, бузуқилик,
Эдди Бандрен (As I Lay Dying, 1930) ва бесаранжомлик, беҳаѐлик) ларга онгли ва
Эмили Грирсон (A Rose for Emily, 1930), онгсиз равишда мойиллик, портловчи
Лукас Бичем (Intruder in the Dust, 1948) ва моддаларга ҳаддан ташқари иштиѐқ, қора
Айзек Маккаслин (Go Down, Moses, 1942), танли ва оқ танли одамлар қонининг
Флем Сноупс (The Hamlet, 1940) ва аралашиб кетиши тасвири билан алоҳида
босқинчи Олакўз (Sanctuary, 1931) кўзга ташланиб туради.
сингариларнинг ѐрқин кўзга ташланиб Фолкнер ижодида Бош қаҳрамон –
турувчи қиѐфалари мавжуд. Қадим Жануб замонанинг ўзидир. Замона адибнинг
манзараларини қайта тиклаб ва шубҳасиз, чангалидан ҳеч қаерга қочиб қутула
ўтиб кетган давр қадрига етган бўлса-да, олмайди. Сабаби, замонанинг шаҳвоний
Фолкнер, ўз замондошлари, рус муҳожир ҳиссиѐтлар билан тўйинтирилгани,
(масалан, И.Шмелѐв – М.Х.) ѐзувчилари чигаллашиб кетган, оила ичидаги, яъни
каби шонли мозийга боқиб баҳра олиш она ва ота, ота ва ўғиллар, ўғиллар ва
ҳиссиѐтидан бирмунча йироқ. Гарчи уни севишганлар ўртасидаги кескин
рус адиблари билан қиѐслагудек бўлсак, можаролар майдонига айланганидир.
Достоевскийдан ташқари, унинг ѐнига Фолкнер персонажлари ўзлари яшаѐтган
(шартли равишда, албатта) ―Ўлик жонлар‖ замонни ўтмишга қарши қўймоқчи
муаллифи Н.В.Гоголнигина қўйиш бўлаѐтгандек кўринади, бироқ улар ҳар
мумкин. Шу билан бирга, Фолкнер, қадим бир сонияда, гоҳ ―телба‖, гоҳ
нақл ва ривоятларни муносиб улуғлаб, ―шуҳратпараст‖, гоҳ ―жиноятчи‖
уларга чуқур ҳурмат ва эҳтиром қиѐфасида гавдаланаркан, жавобгарликдан
келтиргани ҳолда, Жануб қайси фалакнинг қочиб қутулолмайди. ―Онг оқими‖ услуби
гардиши билан таслим бўлди ва нима учун воситасида вужудга келган нозик
бу лаънат тамғаси XX асрда ҳам ўз кучини психологизм, иқтибослар тизими, юксак
йўқотмаган, деган саволга жавоб беришга бадиий маҳорат билан Қадим Аҳдда
ҳаракат қилади. Нима бўлганда ҳам, адиб тасвирланган образ ва сюжетларга ишлов
Жанубнинг енгилишини насроний дин ва берилгани Фолкнер асарларини ўқишни
эътиқод нуқтаи назаридан баҳолашга бироз мураккаблаштиради. Ирландиялик
интилмайди. Аммо бу муаммони тилга адиб Жеймс Жойс (―Улисс‖) ва
олганида (масалан, ―Мусо, ерга туш‖ британиялик ѐзувчи Виржиния Вулф

7