Page 151 - 1-сон 2020 йил
P. 151
Хорижий филология №1, 2020 йил
Ammo ba’zi birlarining nutqlarida grammatik vazifalarini ortig’i bilan bajaryapti, ya’ni
va leksik xatolar uchrab turadi. Bu albatta yangi so’zlar yodlashda va so’zlarning
ajablanarli holat emas, chunki Ingliz tili talaffuzini o’rganishda, qo’shiq va she’rlar
xorijiy til, bizning ona tilimiz emas. Ingliz eshitib yodlashda “qaytarish va eshittirish
tilida ravon gapirishni o’rganish jarayonida vositalari” vazifalarini o’tab kelmoqda.
yuzaga keladigan to’siq va kamchiliklarni Bunday usuldan foydalanish ham o’qituvchi
kamaytirish maqsadida, bir qancha sinxron, va til o’rganuvchi o’quvchilarga ham foydali
ya’ni kognitiv, jismoniy, sotsial-madaniy va qiziqarli jarayon ekanligi amalda
jarayonlarni darslar mobaynida AKT isobotlangan.
vositalari yordamida jalb qilishni taqozo Intensiv nutqda so’zlovchi tilning
etadi. semantik xususiyatlari haqida yetarlicha
Ingliz olimi Bygatening fikricha, ma’lumotga ega bo’lishi talab etiladi, ya’ni
“og’zaki nutq barcha odamlar tomonidan bir- qisqa cho’zish, intonatsiya, ya’ni nutq ohangi,
birlari bilan aloqa qilish maqsadida urg’u va ritm haqida bilishi lozim. Bu turdagi
foydalanadigan mahorat turi bo’lib, shuning nutq quyidagi baholash vazifalarini, ya’ni gap
uchun so’zlashish eng muhim jarayondir, va dialog to’ldirish, baland ovozda ifodali
o’quvchilarning bu mahorati sinf darslarida o’qish mashg’ulotlarini o’z ichiga oladi. Bu
bemalol, ravon so’zlashish imkoniga ega jarayonda kompyuter vositalari, ya’ni
bo’lishlari uchun kerak” [1,4]. Bu albatta proyektor, interaktiv elektron doskalar ushbu
ko’pchilikka ma’lumki, til o’raganuvchi nutq turini rivojlantirish uchun muhim
o’quvchilar o’zlarining tenqurlari va chet bo’lgan AKT uskunalaridir. Dialog, monolog
eldan kelgan mehmonlar bilan bemalol aloqa va matnlardagi gaplarni to’ldirish uchun
o’rnatishni xohlashadi. Ma’lumotlar an’anaviy doskadan emas, balki ineraktiv
almashishda insonlar verbal, ya’ni til orqali va elektron doskalardan foydalanish til
noverbal, ya’ni imo-ishoralar, tana harakatlari o’rganuvchi o’quvchilarning ham
yordamida fikrlarini ifodalashadi. Shu qiziqishlarini orttiradi, hamda til o’rganishga
sababdan, fikr va g’oyalarni bemalol bo’lgan motivatsiyasini ham uyg’otadi.
ifodalashda eng samarali va maqbul yo’l bu Chunki bugungi yoshlar zamon talabi bo’lgan
tildan foydalanishdir. metodlar va zamonaviy uskunalar bilan
Mashhur ingliz olimi Brown o’qitilsagina, ertangi rivojlanayotgan
ta’kidlashicha, so’zlovchilar maqsadiga ko’ra dunyoning barcha sohalarida o’z o’rinlarini
umuman nutqning beshta turi mavjuddir. topishlari mumkin bo’ladi.
Ular: taqlidiy nutq, intensiv nutq, idrok nutqi, Idrok nutqi deb atalgan bu turdagi
interaktiv nutq va ekstensiv nutq [2,18]. nutq jarayoni o’z ichiga dialog va suhbat kabi
Quyida biz nutqning besh turi va AKT qisqa va lo’nda munosabat jarayonlarini olib,
vositalarining bu besh turidagi muhim bo’lgan oddiy savollar va kichik vazifalar ham bu
jihatlari haqida to’xtalmoqchimiz. turdagi nutq tarkibiga kiruvchi elementlar
Taqlidiy nutq. Bu nutq ko’rinishida hisoblanadi. Masalan:
so’zlovchi nutqidagi so’zlar va iboralarning A: Kechirasiz, soatingiz bormi?
bir necha bor taqlid qilib qaytarilishini B: O’ndan o’n beshta o’tdi.
ko’rishimiz mumkin. Bu qaytarish turi o’z Bunda A so’zlovchining savoliga B
ichiga quyidagi til xususiyatlarini oladi, ya’ni so’zlovchi birdan vaqtni aytib, A so’zlovchiga
grammatik,leksik va katta e’tibor so’z yana bir “soat nechi bo’ldi?” degan savolni
talaffuziga beriladi. Agar biz bu so’zlashuv so’rashga o’rin qoldirmadi, ya’ni B so’zlovchi
turida AK texnologiyalarining qanchalik A so’zlovchining nima demoqchi ekanligini
muhimligi haqida to’xtalmoqchi bo’lsak, idrok qilib birdan vaqtni aytdi. Shu sababli bu
avvalambor, zamonaviy texnologiyalarning nutq turi idrok nutqi deb ataladi va bunda
bu nutq turida ulkan ahamiyatga ega kompyuter vositalari til o’rganuvchilarning bu
ekanligini aytib o’tish joiz deb bildik. turdagi nutq jarayonini rivojlantirish uchun
Bugungi kunda AKT vositalari Ingliz tili muhim sanaladi. Ya’ni dars jarayonlarida
darslarida bemalol o’qituvchilar bajarayotgan dialoglar va suhbatlar video roliklar shaklida
150
