Page 154 - 1-сон 2020 йил

Хорижий филология №1, 2020 йил

IBORALARNI TARJIMA QILISHDA ADEKVATLIKKA
ERISHISH USULLARI

Najmiddinova Aziza,
SamDCHTI magistranti

Kalit so’zlar: ibora, tilshunoslik, obraz, usul.
“Hozirgi paytda xorijiy tillarni tuzar ekan, bunda so‘zlar bilan bir qatorda
o`rganish va o`rgatishga respublikamiz “xalq maqollari”, ”idiomatizmlar” va iboralar
miqyosida katta ahamiyat berilmoqda. Butun ham o’z ifodasini topgan bo’lishi lozimligini
jahon hamjamiyatlaridan o`ziga xos o`rin alohida ta’kidlagan edi.
egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun XX asrning 60-80 yillariga kelib chet
chet ellik sheriklarimiz bilan hamjihatlikda, el adabiyotida, jumladan, ingliz adabiyotida
hamkorlikda o`z buyuk kelajagini qurayotgan ham ibora sohasiga bo‘lgan qiziqish tez
xalqimiz uchun xorijiy tillarni mukammal sur’atlar bilan o‘sdi G’arb hamda Amerika
bilish ahamiyatini baholashning hojati tilshunosligida shu vaqtga qadar iboraga
yo`qdir”, - deb ta`kidlagan birinchi bag‘ishlangan alohida asar yo‘q edi.
Prezidentimiz I.A.Karimov. Umuman “ibora” termini ilk marotaba Sharl
Iboralarni o’rganish alohida bir bo’lim Balli tomonidan “Precis de stylistique”
bo’lib, unda ko’chma ma’noga asoslangan asarida qo‘llanilgan.
turg’un birikmalar, iboralar o’rganiladi. Ibora ilk marotaba tilshunoslikning
“Ibora” termini grekcha “pharsis” fraza, alohida mustaqil bo‘limi sifatida rus
ifoda; “logos” ta’limot degan ma’nolarni tilshunosi Polivanov tomonidan tahlil
anglatib, uning tadqiqot doirasiga faqat qilingan bo‘lib u iborani leksikologiya yoki
ko’chma ma’noga asoslangan turg’un stilistikaning tarkibiy qismi emas, balki
birikmalar kiritiladi. Tilshunoslik bo‘limi mustaqil tilshunoslik bo‘limi ekanligini
sifatidagi iboraning asosiy diqqat-e’tibori quyidagicha asoslab bergan edi:
tabiatini va ularning kategorial belgilarini ”Leksikologiya so‘zlarning leksik
o‘rganishga, shuningdek, iboralarning nutqda ma’nolarini, morfologiya so‘zlarning
qo‘llanish qonuniyatlarini aniqlashga grammatik ma’nolarini, sintaksis esa so‘z
qaratiladi. Uning eng muhim muammosi birikmalarining grammatik ma’nolarini
iboralarni nutqda hosil qilinadigan (ya’ni o’rganadi. Ammo alohida olingan, ko‘chma
avvaldan tayyor bo‘lmagan) so‘z ma’noli so‘z birikmalarining, individual
birikmalaridan farqlab, ajratib olish va shu ma’nolarini o‘rganadigan tilshunoslikning
asosda iboralarning belgilarini aniqlashdir. bo‘limiga ehtiyoj sezilmoqda”. U
Ko‘plab tadqiqotchilar iborani 2 xil: tor va tilshunoslikda ibora ham, fonetika yoki
keng ma’noda tushunadilar. Uni keng morfologiya kabi muhim ahamiyat kasb
ma’noda tushunilganda (L.P.Smit, V.P.Jukov, etuvchi bo‘lim ekanligini ta’kidlab o‘tgan
V.N.Teliya, N.M.Shanskiy) ibora doirasiga tilshunoslardan biridir. Odatda erkin
barqaror jumlalar, ba’zi muloqot shakllari birikmalarni tarjima qilish muammo
ham kiritiladi. Lekin bu masala, ya’ni iborani tug`dirmaydi. Agar erkin birikmalardagi
keng ma’noda tushunish masalasi hanuz so`zlardan biri ko`chma ma’noda qo`llansa,
munozarali bo’lib qolmoqda. uni tarjimada berish qiyinlashadi. Ingliz tilida
Iboraning alohida fan sifatida iboralarning bir nechta turi mavjud bo`lib,
o‘rganilishi bir necha asrlarni o’z ichiga oladi. ularning har birini tarjima qilishda alohida
Xususan, rus tilshunosligida tadqiqotchilar yondashuv talab etiladi.
XVIII asrdan boshlab ibora tarjimasidagi Turg`un birikmalarni tarjima qilish
muammolarga qiziqa boshlashgan. Jumladan, erkin birikmalarni tarjima qilishdan farq
M.V. Lomonosov rus adabiy tili lug’atini qiladi. Turg`un birikmalar tarjimasi haqida

153