Page 151 - 1-сон 2020 йил
P. 151

Хорижий филология  №1, 2020 йил


            Ammo ba’zi birlarining nutqlarida grammatik         vazifalarini  ortig’i  bilan  bajaryapti,  ya’ni
            va  leksik  xatolar  uchrab  turadi.  Bu  albatta   yangi  so’zlar  yodlashda  va  so’zlarning
            ajablanarli  holat  emas,  chunki  Ingliz  tili     talaffuzini  o’rganishda,  qo’shiq  va  she’rlar
            xorijiy  til,  bizning  ona  tilimiz  emas.  Ingliz   eshitib  yodlashda  “qaytarish  va  eshittirish
            tilida  ravon  gapirishni  o’rganish  jarayonida    vositalari”  vazifalarini  o’tab  kelmoqda.
            yuzaga  keladigan  to’siq  va  kamchiliklarni       Bunday  usuldan  foydalanish  ham  o’qituvchi
            kamaytirish  maqsadida,  bir  qancha  sinxron,      va til o’rganuvchi o’quvchilarga ham foydali
            ya’ni  kognitiv,  jismoniy,  sotsial-madaniy        va   qiziqarli   jarayon   ekanligi   amalda
            jarayonlarni    darslar   mobaynida     AKT         isobotlangan.
            vositalari  yordamida  jalb  qilishni  taqozo              Intensiv  nutqda  so’zlovchi  tilning
            etadi.                                              semantik  xususiyatlari  haqida  yetarlicha
                   Ingliz  olimi  Bygatening  fikricha,         ma’lumotga  ega  bo’lishi  talab  etiladi,  ya’ni
            “og’zaki nutq barcha odamlar tomonidan bir-         qisqa cho’zish, intonatsiya, ya’ni nutq ohangi,
            birlari   bilan   aloqa   qilish   maqsadida        urg’u va ritm haqida bilishi lozim. Bu turdagi
            foydalanadigan  mahorat  turi  bo’lib,  shuning     nutq quyidagi baholash vazifalarini, ya’ni gap
            uchun  so’zlashish  eng  muhim  jarayondir,         va  dialog  to’ldirish,  baland  ovozda  ifodali
            o’quvchilarning  bu  mahorati  sinf  darslarida     o’qish  mashg’ulotlarini  o’z  ichiga  oladi.  Bu
            bemalol,  ravon  so’zlashish  imkoniga  ega         jarayonda    kompyuter     vositalari,   ya’ni
            bo’lishlari  uchun  kerak”  [1,4].  Bu  albatta     proyektor, interaktiv elektron doskalar ushbu
            ko’pchilikka  ma’lumki,  til  o’raganuvchi          nutq  turini  rivojlantirish  uchun  muhim
            o’quvchilar  o’zlarining  tenqurlari  va  chet      bo’lgan AKT uskunalaridir. Dialog, monolog
            eldan kelgan mehmonlar bilan bemalol aloqa          va  matnlardagi  gaplarni  to’ldirish  uchun
            o’rnatishni     xohlashadi.      Ma’lumotlar        an’anaviy  doskadan  emas,  balki  ineraktiv
            almashishda insonlar verbal, ya’ni til orqali va    elektron    doskalardan     foydalanish    til
            noverbal, ya’ni imo-ishoralar, tana harakatlari     o’rganuvchi       o’quvchilarning        ham
            yordamida     fikrlarini   ifodalashadi.   Shu      qiziqishlarini  orttiradi,  hamda  til  o’rganishga
            sababdan,  fikr  va  g’oyalarni  bemalol            bo’lgan  motivatsiyasini  ham  uyg’otadi.
            ifodalashda  eng  samarali  va  maqbul  yo’l  bu    Chunki bugungi yoshlar zamon talabi bo’lgan
            tildan foydalanishdir.                              metodlar  va  zamonaviy  uskunalar  bilan
                   Mashhur      ingliz   olimi    Brown         o’qitilsagina,    ertangi     rivojlanayotgan
            ta’kidlashicha, so’zlovchilar maqsadiga ko’ra       dunyoning  barcha  sohalarida  o’z  o’rinlarini
            umuman  nutqning  beshta  turi  mavjuddir.          topishlari mumkin bo’ladi.
            Ular: taqlidiy nutq, intensiv nutq, idrok nutqi,            Idrok  nutqi  deb  atalgan  bu  turdagi
            interaktiv  nutq  va  ekstensiv  nutq  [2,18].      nutq jarayoni o’z ichiga dialog va suhbat kabi
            Quyida  biz  nutqning  besh  turi  va  AKT          qisqa va lo’nda munosabat jarayonlarini olib,
            vositalarining bu besh turidagi muhim bo’lgan       oddiy  savollar  va  kichik  vazifalar  ham  bu
            jihatlari haqida to’xtalmoqchimiz.                  turdagi  nutq  tarkibiga  kiruvchi  elementlar
                   Taqlidiy  nutq.  Bu  nutq  ko’rinishida      hisoblanadi. Masalan:
            so’zlovchi  nutqidagi  so’zlar  va  iboralarning           A: Kechirasiz, soatingiz bormi?
            bir  necha  bor  taqlid  qilib  qaytarilishini             B: O’ndan o’n beshta o’tdi.
            ko’rishimiz  mumkin.  Bu  qaytarish  turi  o’z             Bunda  A  so’zlovchining  savoliga  B
            ichiga quyidagi til xususiyatlarini oladi, ya’ni    so’zlovchi birdan vaqtni aytib, A so’zlovchiga
            grammatik,leksik  va  katta  e’tibor  so’z          yana  bir  “soat  nechi  bo’ldi?”  degan  savolni
            talaffuziga  beriladi.  Agar  biz  bu  so’zlashuv   so’rashga o’rin qoldirmadi, ya’ni B so’zlovchi
            turida  AK  texnologiyalarining  qanchalik          A  so’zlovchining  nima  demoqchi  ekanligini
            muhimligi  haqida  to’xtalmoqchi  bo’lsak,          idrok qilib birdan vaqtni aytdi. Shu sababli bu
            avvalambor,  zamonaviy  texnologiyalarning          nutq  turi  idrok  nutqi  deb  ataladi  va  bunda
            bu  nutq  turida  ulkan  ahamiyatga  ega            kompyuter vositalari til o’rganuvchilarning bu
            ekanligini  aytib  o’tish  joiz  deb  bildik.       turdagi  nutq  jarayonini  rivojlantirish  uchun
            Bugungi  kunda  AKT  vositalari  Ingliz  tili       muhim  sanaladi.  Ya’ni  dars  jarayonlarida
            darslarida bemalol o’qituvchilar bajarayotgan       dialoglar va suhbatlar video roliklar shaklida

                                                           150
   146   147   148   149   150   151   152   153   154   155   156