Konseptual metafora nazariyasi – bu metaforani kognitiv va tajriba asosidagi hodisa sifatida izohlaydigan nazariyadir. Ushbu yondashuv ilk bor Jorj Lakoff va Mark Jonson tomonidan ilgari surilgan bo‘lib, ular metaforaning yangi kognitiv xususiyatini ochib bergan. J. Lakoff va M. Jonsonning bu boradagi hissasi metafora haqidagi adabiyotlarni tubdan o‘zgartirdi hamda metaforani anglash va o‘rganishda yangi bir yo‘nalishni ochib berdi. Ularning ta’kidlashicha, insonning konseptual tizimi (ya’ni tafakkuri) asosan metaforik tabiati bilan ajralib turadi.

J. Lakoff va M. Jonson boshqa metafora tadqiqotchilaridan farqli o‘laroq, metaforaning kuchi va ahamiyatini inson tanasining kognitiv mexanizmlari orqali izohlashga harakat qiladilar. Ular metaforani inson tafakkurining asosiy va samarali tarkibiy qismi, hamda insonning atrof-muhitni idrok etish, fikrlash va harakat qilishining turli ko‘rinishlaridan biri sifatida talqin etadilar. Metafora, ular nazarida, tilshunoslikdan tashqaridagi, ya’ni noverbal hodisalardan kelib chiqadigan tafakkur faoliyati mahsulidir [Lakoff & Johnson 1980]. Ularning konseptual metafora nazariyasi mujassamlangan kognitsiya (embodied cognition) tamoyiliga tayanadi; ushbu tamoyilga ko‘ra, inson g‘oyalari va tajribalari tanamiz orqali olam bilan qanday aloqada bo‘lishimizga ko‘ra shakllanadi, unga ta’sir etadi va shu tarzda cheklanadi [Lakoff & Johnson 1999; Gibbs 2005].

Zamonaviy metafora nazariyasi  metaforik ifodalar bilan ular tegishli bo‘lgan konseptual tajriba sohalari o‘rtasidagi tilshunoslik va konseptual mexanizmlar, semantik o‘xshashlik, hamda strukturaviy bog‘liqlikni tavsiflash va anglashga qaratilgan. J. Lakoff va M. Jonson konseptual metaforani inson tafakkurining aqliy jarayonlarini aks ettiruvchi hodisa sifatida talqin etadilar. Olimlarning fikriga ko‘ra, metafora nafaqat “propozitsional” xususiyatga ega, ya’ni faqat bilimni ifodalashning oddiy vositasi sifatida qaraladi, balki ularning ta’kidlashicha, metafora konseptual asosga ega bo‘lib, inson tafakkurining chuqur qatlamlarida joylashgan va madaniyatda mustahkam o‘rnashgan bir fenomenadir [Lakoff & Johnson 1999: 45].

J. Lakoff va M. Jonsonning yondashuviga ko‘ra, metaforalar insonning kundalik tajribasi asosida shakllanadigan kognitiv ong faoliyatidan kelib chiqadi. Shunga muvofiq, til tuzilmasi inson tafakkuri tuzilmasini aks ettiradi, ya’ni til birliklari va ifodalari kognitiv jarayonlar va tuzilmalarni qisman namoyon qiladi. Bu esa odamlar tomonidan ma’lumotni anglash va tajribani mantiqan izohlashda qo‘llaniladigan barcha asosiy aqliy mexanizmlarni o‘z ichiga oladi hamda kundalik tilning o‘zi metaforik xarakterga ega ekanligini tasdiqlaydi. J. Lakoff va M. Jonsonning nazariyasini Sepir-Vorf gipotezasining (1920-yillarda Sepir va Vorf tomonidan ilgari surilgan) mantiqiy davomchisi sifatida ham ko‘rish mumkin. Bu gipoteza til va tafakkur o‘rtasidagi chuqur o‘zaro bog‘liqlikni ilgari suradi.

Ularning bahsli bo‘lgan lingvistik relativizm nazariyasi til tuzilmasi bilan uning sohibi bo‘lgan ona tilidagi so‘zlovchilar tafakkuri o‘rtasida tizimli bog‘liqlik mavjudligini ilgari suradi. Ya’ni, til qanday qilib kognitiv va madaniy tasavvurlar hamda kategoriyalarni kodlashi, insonlarning dunyoni qanday tushunishi, fikrlashi va o‘zini tutishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. J. Lakoff va M. Jonsonning so‘zlariga ko‘ra:

Agar siz asosan tilning tashqi shakllarini, ya’ni yuzaki ifodalarini tahlil qilayotgan bo‘lsangiz, lekin konseptual tizimlar va ular asosidagi mantiqiy (inferensial) tuzilmalarga e’tibor bermayotgan bo‘lsangiz, unda siz farqni anglash uchun zarur bo‘lgan asosiy nuqtaga nazar solmayotgan bo‘lishingiz mumkin [Lakoff & Johnson 2003: 266]. Mazkur fikr kognitiv lingvistika va konseptual metafora tadqiqotlarida asosiy o‘rin tutuvchi yondashuvga e’tiborni qaratadi. Bu yondashuvga ko‘ra, tilni tahlil qilish faqat grammatik va leksik strukturalar bilan cheklanmasdan, balki til birliklari ortida mujassam bo‘lgan kognitiv jarayonlar, ya’ni inson tafakkurining konseptual tizimlari orqali amalga oshirilishi lozim.

J. Lakoff metaforalarni faqat tilning struktural darajasida (so‘z darajasida) tahlil qiluvchi lingvistik yondashuvlarning yetarli emasligini ta’kidlaydi. Konseptual metafora nazariyasida lingvistik yondashuv butunlay rad etiladi, chunki agar metafora faqat tilning tuzilishida ko‘rilgan bo‘lsa, har bir metaforik ifoda alohida konseptual metafora hosil qilishi kerak bo‘lardi [Lakoff 1987]. Ushbu ikki olim metaforaning holatini lingvistik anomaliya sifatida emas, balki tilni o‘rganish jarayonida har tomonlama mavjud bo‘lgan konseptual xususiyat sifatida tan olishni ta’minladilar. Shunday qilib, metafora tafakkur darajasida ishlashi kerak.

Konseptual metafora yoki metaforik konsept – bu inson tafakkurining bir butun mexanizmi bo‘lib, ikki tushuncha doirasi orqali tushuniladi: manba doirasi (source domain), ya’ni abstrakt tushuncha – tajriba va maqsad doirasi (target domain) [Lakoff & Johnson 1980]. Manba va maqsad doiralari bizni o‘rab turgan fizik tajribalardan tasvirlar hosil qiladi [Lakoff & Johnson 1980: 125]. J. Lakoff va M. Turnerning tadqiqiga ko‘ra, bu tasvirlar “mujassamlangan” (embodied), ya’ni inson tajribasiga bog‘liq yoki “asoslangan” (grounded), ya’ni tasniflash, eslab qolish, fikrlash, mantiqiy mulohaza yuritish va bilim tuzish kabi intellektual jarayonlar orqali, shuningdek, metaforalarni tushunish bilan bog‘liqdir [Lakoff & Turner 1989: 113; Johnson 1987: 23].

Ushbu konseptual metaforalar bizning tajribalari­mizni tuzilishga keltiradi va fikrlashimizni tashkil qiladi, bu esa nafaqat bizning muloqotimizni, balki tafakkur jarayonlarimiz va xatti-harakatlarimizni ham kognitiv mosliklar tasviri asosida, ya’ni J. Lakoff va M. Jonson ta’biri bilan aytganda, “konseptual xaritalash” orqali bir xil tartibda shakllantiradi.

An’anaviy metafora qarashidan farqli o‘laroq, bu qarash faqat ifodadagi aniq ma’nolar o‘rtasidagi o‘xshashliklar yoki taqqoslashlar funksiyasini ko‘rib chiqadi, konseptual xaritalash – bu manba doirasidan maqsad doirasiga kognitiv mosliklar tasviridir [Johnson 1987]. Eng oddiy formulada, konseptual xaritalar kundalik hayotimizda ishlatiladigan ifodalarni aks ettiradi. Har bir xaritalash jarayonida maqsad doirasi manba doirasi orqali tuziladi. Bu shuni anglatadiki, manba doirasi semantik xususiyatlarning aqliy konseptlarini maqsad doirasiga o‘tkazib, bir doirani boshqa doira orqali konseptualizatsiya qiladi [Lakoff & Johnson 2003].

Shuni ta’kidlash lozimki, kognitiv xaritalash faqat maqsad doirasida aniq semantik tuzilma yo‘q bo‘lsa faollashadi, shu bilan birga manba doirasi ustunlik qiladi va u maqsad doirasiga boy bilim, tuzilma va sababni taqdim etadi (odatda haqiqiy olamdagi mavjud jismoniy borliqlar). “Borliq” atamasi, A. Barcelonaning tavsifiga ko‘ra, “fizik obyekt, jonli mavjudot, hatto yaxshi aniqlangan abstrakt tushuncha, masalan, “agent”, “harakat”, “institut”, “hissiyot”, “kategoriya”, “sabab”, “natija” va hokazoni anglatadi va bu metafora motivatsiya qilishi mumkin bo‘lgan har qanday lingvistik ifodaning shaklini cheklaydi [Barcelona 2011: 9].

Har bir konseptual metaforadagi manba doirasidan maqsad doirasiga bo‘lgan xaritalash jarayoni qisman bo‘ladi. Ya’ni, har bir konseptual xaritalashda manba doirasi konseptining odatda bir nechta jihatlari bo‘ladi. Xaritalash jarayonida metafora manba doirasidagi bu jihatlarning faqat bir qismini tanlab, maqsad doirasiga o‘tkazadi, va bu jihatlar yorituvchi sifatida ishlaydi, boshqalari esa ishlatilmay qoladi [Kövecses 2010: 92]. Agar metaforik xaritalash butunlay tizimli bo‘lganida, ya’ni maqsad doirasi manba doirasiga “aylanadigan” bo‘lsa, unda abstrakt tushuncha aniq holatga qarab tushunilmas edi [Schmidt 2012: 34]. Masalan, J. Lakoff va M. Jonsonning NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR konsepti, bir nechta boshqa ifodalar orasida “U nazariyani qurdi” degan lingvistik ifodani hosil qiladi [Lakoff & Johnson 2003: 52-53]. Misolda ko‘rsatilganidek, manba doirasi BINOLAR konseptining “qurilish” va “poydevor” kabi elementlar orqali ifodalangan jihatlarini ta’kidlashga qaratilgan, bu jihatlar esa metaforik tarzda aniqlangan NAZARIYALAR – maqsad doirasiga [ibid.] bog‘lanadi.

Bundan tashqari, xaritalash jarayoni mental doiralar o‘rtasida izchillikni talab qiladi. J. Lakoff konseptual xaritalardagi bu izchillikni doimiylik prinsipi bilan izohlash mumkinligini ta’kidlaydi [Lakoff 1993: 12], bu esa tabiiy tilda aniq ifodalangan g‘oyalar bilan olamni konseptuallashtirishda foydalanilgan g‘oyalar o‘rtasidagi farqni tushuntirishga urinishdir. Doimiylik prinsipi, manba doirasining kognitiv tasnifi maqsad doirasining tuzilmasiga muvofiq ravishda, mantiqiy va barqaror tarzda konseptual tuzilmani saqlab qolishini belgilaydi.

Har bir metaforik konsept asosiy konseptual metaforani aks ettiradigan ko‘plab lingvistik ifodalarni taqdim etadi. Biroq, barcha konseptual metaforalar va ular joylashtirgan lingvistik ifodalar bir-biridan farq qiladi. Lingvistik ifodalar an’anaviy ifodalardir va ular konseptual metaforalarning “ko‘rinishlari” sifatida qaraladi [Lakoff & Johnson 1980: 7; Kövecses 2010: 45]. Boshqa tomondan, konseptual metaforalar, madaniyat a’zolari tomonidan umumiy ravishda bo‘lishilgan konseptual tuzilmalar bilan bog‘langan metaforik tizimning tasvirlaridir [Lakoff & Turner 1989: 50]. Ular kognitiv jihatdan avtomatik tarzda ishlaydi, tajriba bilan bog‘langan bo‘lib, tizimli tarzda befarq va anglanmagan holda ishlatiladi va shu sababli an’anaviylashgan. Misol sifatida, NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR metaforasidagi xaritalash turli lingvistik metaforalarga ega, masalan (a, b, c, d, e)dagi misollar:

a. “He has constructed a theory”.

b. “His theories are Bauhaus in their pseudo functional simplicity”.

c. “His theory has thousands of little rooms and long, winding corridors”.

d. “He prefers massive Gothic theories covered with gargoyles”.

e. “Complex theories usually have problems with plumbing” [Lakoff & Johnson 2003: 52-53].

J. Lakoff va M. Jonsonning fikriga ko‘ra, (a) ifodasi “an’anaviy til”ga kiradi va uni metaforik ifoda sifatida tasvirlaydi, chunki bu ifoda tasavvurlarni o‘z ichiga olmaydi va shu bilan “tasviriy til”dan ajralib turadi [Lakoff & Johnson 1980: 52-53]. Biroq, (b, c, d va e) ifodalari boshqacha holatdadir. (d) bayoni esa tasviriy yoki tasavvurni aks ettiruvchi til bo‘lib, uni an’anaviy tildan chiqaradi, ammo (a) va (d) – ikkala ifoda ham umumiy NAZARIYALAR BINOLARDIR metaforasiga tegishli bo‘lishi mumkin. Bu holatda, J. Lakoff va M. Jonson tasviriy metaforalarni uchta toifaga ajratadilar [Lakoff & Johnson 2003: 53]:

1. “Metaforaning ishlatilgan qismlarining kengaytirilishi”. Masalan, “These facts are the bricks and mortar of my theory” degan metaforik ifoda binoning “tashqi qobig‘i”ga ishora qiladi, chunki bu binoni qurishda ishlatilgan materiallar haqidagi batafsil ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR metaforasi materiallarni o‘z ichiga olmaydi, shuning uchun bu ifoda tasavvurni o‘zida mujassamlashtirgan lingvistik metafora sifatida tasniflanadi va metaforaning ishlatilgan qismlarini kengaytiradi. Shunga qaramay, bu NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR konseptual metaforasiga kiradi.

2. “Badiiy metaforaning ishlatilmagan qismlari” namunasi (c) ifodasida keltirilgan. Garchi metaforik ifoda “rooms” va “corridors” kabi ishlatilmagan qismlarga ega bo‘lsa-da, bu qismlar konseptual metafora doirasidan tashqarida bo‘lsa-da, uni umumiy NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR metaforasining lingvistik ifodasi sifatida ko‘rishimiz mumkin.

3. “Yangi metaforalarning namunalari”. Ushbu tur birinchi va ikkinchi turlardan farq qiladi, chunki u umumiy metaforik konseptdan tashqarida joylashadi. Masalan, “Classical theories are patriarchs who father many children, most of whom fight incessantly” degan metaforik ifoda NAZARIYALAR – BU BINOLARDIR dagi normal konseptual tizimdan farq qilgan “yangi fikrlash usuli”da tuzilgan.

J. Lakoff va M. Jonsonning 1 va 2-klassifikatsiyalari bitta asosiy toifaga – tasviriy (figurative) metaforalarga birlashtirilishi mumkin, bu esa o‘z navbatida ikki turga ega. Birinchi tur J. Lakoff va M. Jonson tomonidan konseptual metaforaning MANBA DOIRASIning “tashqi qobig‘i” deb atalgan tur bo‘lib, masalan, BINO doirasidan olingan g‘isht va ohak obrazlarini o‘z ichiga oladi. Ikkinchi tur esa konseptual metaforaning MANBA DOIRASIning “ichki qobig‘i” bo‘lib, bu yerda xonalar va koridorlar kabi obrazlar asoslangan bino doirasidan olinadi. M. Johnson va J. Lakoffning fikriga ko‘ra, konseptual doiralardan hosil bo‘lgan barcha obrazlar – bu konseptual tuzilmalarning takroriy “obraz-sxematik” naqshlaridir. Bu turdagi metaforalar prototipik tajriba asosidagi turlar bo‘lib, ular obraz-sxemalarning shakllanishiga hissa qo‘shadi. Ushbu obraz-sxemalar bizga abstrakt borliqlarni jismoniy olam va muhit bilan o‘zaro aloqalarimiz asosida anglash imkonini beradi.

J. Lakoff va M. Jonson, hamda J. Lakoff konseptual metafora nazariyasining qanday ishlashini yanada aniqroq bayon qiladilar. Ular ikki turdagi metaforalarni, ya’ni umumiy darajadagi metaforalar (ya’ni universal yoki “(deyarli) universal umumiy-darajadagi konseptlar”) va aniq darajadagi metaforalarni [Kövecses 2000: 169] farqlaydilar. Birinchi tur – bu bizning kundalik konseptual tafakkurimizning odatiy va befarq (anglanmagan) qismiga aylangan metaforalardir. Ular aniq manba va maqsad doiralariga ega bo‘lmagan, umumiy sahnalar asosida shakllangan tajribalardir, ular orqali murakkabroq va aniqroq doiralar rivojlanadi.

J. Lakoff va M. Turner umumiy (generic) metaforalarni “yuqori darajadagi (superordinate level) metaforalar” deb ataydilar. Bunday metaforalar bir qator projeksiyalarni (aks ettirishlarni) o‘z ichiga oladi va manba hamda maqsad doiralari uchun umumiy darajali tuzilmalarni tashkil qiladi. Umumiy darajadagi bu tuzilmalar B. Fauconnierning aqliy makonlar aralashuvi (blending) nazariyasi bilan bog‘langan bo‘lib, bu nazariya B. Fauconnier va M. Turnerning ishida asosiy komponentlardan biri hisoblanadi. Blending nazariyasi – bu kognitiv tarmoqlarning “konseptual integratsiyasi”ni o‘z ichiga oladi: ikki mavjud aqliy makondan tashkil topgan uchinchi, yangi aqliy makon hosil bo‘ladi. Bu makon manba doirasi borlig‘idan semantik tuzilmani meros qilib oladi, maqsad doirasi esa unga boshqa semantik xususiyatlarni kiritadi va natijada ikki doira semantik jihatdan birlashib, yangi aralash konseptual makon yuzaga keladi:

Figure 1. A cognitive blended network based on Fauconnier and Turner.

B. Fauconnier va M. Turner fikricha, aqliy makonlar (mental spaces) – bu bizning kognitiv sohamizdagi kichik sohalar bo‘lib, ular biz harakatni tushunish uchun fikrlayotganimizda yoki gapirayotganimizda hosil qilinadi. B. Fauconnier va M. Turner bizning uzoq muddatli skelet-sxematik bilimlarimiz asosida shakllangan konseptlar va aqliy modellarni tashkil qilgan. Ularning ta’kidlashicha, bu sxemalar turli xaritalashlar orqali o‘zaro bog‘langan bo‘lib, ular metaforik xaritalashlar orqali faollashtirilishi mumkin [Faunconnier & Turner 1998]. Masalan, “2007 yilda birinchi farzandim tug‘ilgan vaqtni eslash” – bu kabi xotira orqali metaforik xaritalash faollashishi mumkin. Ushbu aqliy makon uchta asosiy elementni o‘z ichiga oladi: “men”, “birinchi farzandim”, va “2007-yil”. Bu elementlar ongda saqlangan bo‘lib, ularni har xil vositalar orqali, har qanday maqsadda faollashtirish mumkin.

J. Lakoff umumiy metaforalar tuzilmasi tizimini “VOQELIK TUZILMASI” (EVENT STRUCTURE) metaforasi deb ataydi. Bu metafora ikki asosiy konseptuallashuv tizimiga tayangan [Lakoff 1993]:

1. “Joylashuv tizimi” (location system) – masalan, “I’m in love”, bu yerda holat – joy (lokatsiya) sifatida tasvirlanadi.
2. “Obyekt tizimi” (object system) – masalan, “I have a solution”, bu yerda holat – egallangan narsa (obyekt) sifatida tasvirlanadi.

J. Lakoff tomonidan ta’riflangan EVENT STRUCTURE metaforasi quyidagi quyi-metaforalarni (sub-metaphors) o‘z ichiga oladi va ular quyidagicha ifodalar orqali misollangan [Lakoff 1993: 16]:

1. STATES ARE LOCATIONS (bounded regions in space CONTAINERS) (e.g., Sara is in love).

2. CHANGES ARE MOVEMENTS (into or out of bounded regions in space) (e.g., John’s work went from bad to worse).

3. CAUSES ARE FORCES (e.g., His reaction forced me to change my mind).

4. ACTIONS ARE SELF-PROPELLED MOVEMENTS (e.g., We are moving forward with our relationship).

5. PURPOSES ARE DESTINATIONS (e.g., They reached the end of their journey).

6. MEANS ARE PATHS (e.g., They took a different path to achieve their goal).

7. DIFFICULTIES ARE IMPEDIMENTS (TO MOTION) (e.g., I am trying to get around the problem).

8. EXPECTED PROGRESS IS A TRAVEL SCHEDULE (e.g., He is trying to move on).

9. EXTERNAL EVENTS ARE LARGE, MOVING OBJECTS (e.g., Things are going slow).

10. LONG TERM, PURPOSEFUL ACTIVITIES ARE JOURNEYS (e.g., My goal lies at the end of my Ph.D. journey).

Z. Kovech ta’kidlashicha, umumiy (generic) darajadagi metaforalar “juda kam sonli xususiyatlar bilan aniqlanadi, ya’ni ular nihoyatda skelet tuzilmalar bilan tavsiflanadi” [Kövecses 2002: 39]. J. Lakoff asarida EVENTS ARE ACTIONS va GENERIC IS SPECIFIC kabi ikki mashhur, umumiy darajadagi metafora keltirilgan [Lakoff 1993: 219-229]. GENERIC IS SPECIFIC metaforasi esa, “aniq konseptlardan umumiy skelet tuzilmalarni ajratib ko‘rsatadi” [Ruiz de Mendoza Ibáñez 2000: 111].

EVENTS ARE ACTIONS (VOQEALAR – HARAKATLARDIR) umumiy darajadagi metafora haqida gapirar ekan, J. Lakoff bu turdagi metaforalarni “ba’zi agent (bajaruvchi) tomonidan amalga oshirilgan harakatlar orqali anglanadigan voqealar (masalan, o‘lim)” deb ta’riflaydi [Lakoff 1992: 27]. Z. Kovech bu metaforaga “U vafot etdi” (He passed away) iborasi orqali misol keltiradi. Bu yerda “o‘lim” – bu voqea, “ketdi” (passed away) esa – aniqlangan harakat sifatida metaforik tarzda ishlatilgan [Kövecses 2013: 269]. Ushbu ifodada biz fazoga oid manba doirasidagi obyektlarni voqelikni anglatadigan maqsad doirasiga proyeksiya qilamiz. Misol tariqasida, H. Alverson tomonidan olib borilgan TIME IS SPACE (VAQT – BU FAZO) umumiy darajadagi metaforaga oid tadqiqotda bu turdagi metafora turli tillar va madaniyatlarda, jumladan, ingliz, xitoy (mandarin), hind va sesoto tillarida mavjudligi ko‘rsatilgan. H. Alversonning nazariyasiga ko‘ra, bu kabi metaforalar ayni til oilasiga mansub tillar, masalan, ingliz va nemis tillari o‘rtasida madaniy doirada ayniqsa keng uchraydi [Alverson 1994].

Maxsus darajadagi metaforalar (specific-level metaphors) esa, kontekst-sensitiv holatlar bo‘lib, manba va maqsad doiralarining maxsus belgilanishlarini tashkil etadi. Ular umumiy darajadagi metaforalarning maxsus holatlari bo‘lib, masalan, o‘lim, hayot va sayohat kabi hodisalarga oid bo‘ladi. Bunday voqealar tashqi kuchlarning ta’siri ostida o‘zgaradi va ko‘plab detallarga ega bo‘ladi. Maxsus darajadagi metaforalar to‘liq shakllangan bo‘lsa-da, ular kamroq keng tarqalgan. Masalan, EMOSIYALAR – JOYDIR (EMOTIONS ARE LOCATIONS) umumiy darajadagi metafora bo‘lib, unga oid maxsus holatlar mavjud. Masalan, QO‘RQUV – KONTEYNERDA YASHOVCHI OBYEKT (FEAR IS AN ENTITY IN A CONTAINER), bu quyidagi iboralarda ifodalanadi: U qo‘rquvda yashamoqda (She is living in fear), bu yerda qo‘rquv – emotsional joy, u esa – joydagi ob’yekt sifatida ko‘rsatilgan.

K. Matsuki shunday deb ta’kidlaydi: J. Lakoff va Z. Kövecses tomonidan tahlil qilingan barcha inglizcha metaforalar yapon tilida ham mavjud. Biroq, ilmiy tadqiqotchi yapon tilining barcha g‘azab bilan bog‘liq metaforalarni birlashtirganini va bularning barchasi “hara” kontsepti bilan bog‘langanini ta’kidlaydi. Yapon tilidagi “hara” (ingliz tiliga so‘zma-so‘z tarjima qilinganida, bu so‘z “qorin” degan ma'noni anglatadi) bilan bog‘liq bo‘lgan g‘azabning metaforik kontsepti yapon xalqining madaniyati uchun ahamiyatlidir. Shu sababli, g‘azabni “hara” bilan bog‘lash faqat yapon madaniyatiga xos bo‘lib, ingliz tilida so‘zlashuvchilarga xos emas [Matsuki 1995: 140]. Shunday qilib, bu kontsept maxsus darajadagi metafora sifatida tasniflanadi.