Qadimgi asr ingliz tili davrida chegaralangan xususiyatli fe’llar ergativ xususiyatga ega bo‘la boshlagan. Shu nuqtayi nazardan chegaralangan xususiyatli fe’llarni quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin.

1. Yurish harakati fe’llari bilan bog‘liq bo‘lgan vaziyatlar. Makonni o‘zgartirishga qaratilgan akkuzativ kelishigini olmagan fe’llar. Bularga “feallan” – fall, “becuman” – arrive fe’llari kiritilgan.
2. Holat o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan fe’llar: “fordrugan” – dry up, “eacan/eacian” – to go, hurry, “forþfaran” – die, “essian” – waste away, (a)blinnan – cease, “oferlibban” – survive, “lifian/libban” – connue.
3. Holat mavjudligini ifodalovchi fe’llar: “drohan” – live, “lifian/libban” – live.
4. Boshqarilmaydigan jarayonni ifodalovchi fe’llar: “hlihhan” – laugh, “brogdian” – tremble, “scinan” – shine.
5. Boshqariladigan jarayonni anglatuvchi fe’llar: “yrnan” – run, “ridan” – ride, “gan/faran” – go, “swimman” – swim.

Yuqorida keltirilgan fe’llarning aspektual semantik taraqqiyotini jadval asosida ko‘rib chiqishimiz mumkin.

1-jadval.

Yurish harakati fe’llarining aspektual semantik taraqqiyoti.

Qadimgi ingliz tili davrida “sylfwilles” ravishlari asosan yurish harakati fe’llari tarkibiga kiruvchi “faran” va “coman”, shuningdek, tranzitiv ya’ni o‘timli fe’llar agentiv vazifada kelganda qo‘llangan. Mazkur ravishlar akkuzativ mazmunga ega bo‘lgan holatni ifodalashda yoki makonni o‘zgartirish ma’nosi nazarda tutilganda qo‘llangan holatlar ko‘zga tashlangan.

Masalan: 15. Tat ic mihte mid te sylfwilles drohtian – That I might with you voluntarily live – That I might live with you voluntarily – siz bilan ixtiyoriy ravishda yashashim uchun.

Qadimgi ingliz tilidagi “comman” fe’li ham chegaralangan ham durativ ma’noga ega sanalgan. Bu ko‘proq makon o‘zgartirishi bilan bog‘liq sifatida qayd etilgan.

Qadimgi ingliz tili davrida “drohtian” ergativ bo‘lmagan fe’li durativ ma’noga ega bo‘lgan, shuningdek, u ma’lum bir makonda “yashashga majburiylik” holatini ifodalash mazmuniga ega bo‘lgan. Quyidagi misollarga e’tibor qaratamiz:

Masalan: 16. Hu he in Godes huse drohtian and don scolde – How he in God’s house live and do should - how he should live and act in God’s house – u xudoning uyida qanday yashashi va qanday harakat qilishi kerak;

Masalan: 17. Arest bi biscopum, hu hy mid heora geferum drohtian and lifgan sculon? – First for bishops, how they with their companions live and live should – As for the bishops, how shall they conduct themselves and live with their clergy? – Episkoplarga keladigan bo‘lsak, ular ruhoniylar bilan yashashi kerak va o‘zlarini qanday tutishlarini bilishlari kerak;

Masalan: 18. Hu he daron drohtian scyle – how he thereon conduct should - How he should live in it – u qanday yashashi kerak.

Mazkur misollardagi to‘ldiruvchi ergativ bo‘lmagan hodisa sifatida qayd etiladi. Zamonaviy ingliz tilida ya’ni kognit object mavjud. Xuddi shu xususiyat qadimgi ingliz tili davrida ham bo‘lganligi ya’ni ergativ bo‘lmagan fe’llar bilan qo‘llanganini guvohi bo‘lishimiz mumkin. Bu hodisa demak P.Frankfurt va T.Machin tomonidan qayd etilgan[1].Ushbu misollarga e’tibor qaratamiz:

Masalan: 19. Da wild ride on hire stafum and manigfealde plegan – Those children ride on their sticks and many plays plegiar dar hi hyriad ealdum monnum – Children ride on their sticks and play their games, which they imitate from old men – bolalar tayoqlarini olib keksalarga taqlid qiladigan o‘yinlarni o‘ynashadi;

Masalan: 20. Human on we singan sangas – How may we sing songs – qanday qilib qo‘shiq kuylashimiz mumkin;

Masalan: 21. Tat heo nele gehyran heahgaldor sum tat snotre men singar that she not want – U donishmandlar kuylaydigan jozibani eshitishni ista-maydi.

T. Matlokning tadqiqotlarida qayd etishicha, qadimgi ingliz tilidagi to‘ldiruvchining keng qo‘llanilishi, o‘ziga xos konstruksiyalarni yuzaga kelishiga sabab bo‘lgan. Muallif ta’kidlashicha, kognitiv to‘ldiruvchi progressiv aspekt taraqqiy etishi natijasida yuzaga kelgan ifoda yoki birikma vositasi sanaladi[2]. Bu ko‘proq o‘rta ingliz tili davrining boshlarida qadimgi ingliz tili davrining so‘ngida yuzaga kelgan hodisa sifatida qayd etiladi.

Masalan: 22. I would fain die a dry death – men har doim o‘limga duchor bo‘lardim.

M. Fadenning ta’kidlashicha, o‘rta ingliz tili davridagi singari kognit object qadimgi ingliz tili davrida ham mavjud bo‘lgan. Qadimgi ingliz tili davridagi fellar, yoki ergativ bo‘lmagan “tumbian” (raqsga tushmoq) fe’li “tumbere, laugher” kabi otlashish xususiyatiga ega bo‘laganligi sabab ushbu fe’llar kognit objektni hosil qilgan [3].

Masalan: 23. Da on Herodes gebyrddage tumbude tare Herodiadiscean dohtur – Hirodning qizi uning tug‘ilgan kunida raqsga tushdi u xursand bo‘di;

Masalan: 24. Histrio tumbere odde gligman – Aktyor raqqosa yoki o‘yinchi sifatida bo‘ladi.

Qadimgi ingliz tili davridagi “-ere” yoki “-end” kabi agentiv qo‘shimchalar ko‘proq nominativ ya’ni ot yasash qo‘shimchalari sifatida qayd etilgan, misol uchun “wyrcend” – “worker, “widfarend” – “wanderer” “astigend” – “rider”, “ridend” – “rider” va hokazolar.

Masalan: 25. Dod widfarendan and done wadlan lad on din hus – And lead the wanderer and beggar into your house – sarson va tilamchilarni uyingizga olib boring.

Demak, ushbu keltirilgan gapdagi “widfarendan” fe’lidagi “-end” qo‘shimchasi aynan ot yasovchi qo‘shimcha sifatida qo‘llanilgan.

Qadimgi ingliz tili davrida ergativ bo‘lmagan fe’llarning buyruq shakli ko‘pgina holatlarda “-gan” qo‘shimchasini qo‘shish orqali yasalgan, bu hodisa ko‘proq harakat fe’llari, shuningdek, yurish harakati fe’llariga xos hodisa sanalgan. Misol uchun: “cuman, faran, yrnan, cnucian, singan” va hokazolar. Ammo qadimgi ingliz tili davridagi “hlihhan, drohtian” ya’ni “to laugh, to live” kabi holat fe’llari yoki harakat fe’llarining buyruq shakliga ushbu qo‘shimcha qo‘shilgan holatlar uchramadi.