“Жейн Эйр” романида алоҳида персонажларнинг ўзаро муносабати ва уларнинг ижтимоий ҳолати моҳирона тасвирланган. Маълумки, етим қиз Жейн ёшлигидан ўз келажаги, омадли ҳаёт учун курашади ва оқибатда, ўрта тоифадагилар гуруҳидан ўзига ўрин топади. Шунинг билан биргаликда уни “бегоналик”, “ажратувчанлик” руҳияти доимо таъқиб қилиб келади. Айниқса, жамиятдаги турли чекловлар уни бошқалардан узоқлаштирганида бу яққол сезилади. Қиёсланг:

I was a discord in Gateshead Hall: I was like nobody there; I had nothing inharmony with Mrs. Reed or her children, or her chosen vassalage. If they did not love me, in fact, as little did I love them. They were not bound to regard with affection a thing that could not sympathise with one amongst them; a heterogeneous thing, opposed to them in temperament, in capacity, inpropensities; a useless thing, incapable of serving their interest, or adding to their pleasure; a noxious thing, cherishing the germs of indignation at their treatment,of contempt of their judgment. (Chapter 2, 9).

Инглиз тилидаги discord сўзи товушларнинг нохуш, дағал оҳангни ҳосил қилувчи бирикувини англатса, harmony эса, аксинча, хуш оҳангдаги мусиқага ишора қилади. Кўринадики, мазкур контекстда ҳар иккала метафоранинг концептуал асосида “шахслараро муносабатлар замирида мусиқавий оҳанглар мослашуви” тушунчаси ётади. Иккала бирликнинг ҳам қўлланиши Жейннинг Ридлар оиласи билан муносабати нохуш эканлигидан ҳамда ёшлигида бошқалар томонидан нақадар камситилганлигидан хабар беради. Чунки Ридлар уни оила аъзосидан кўра кўпроқ хизматкор сифатида қабул қилади.

Албатта, бегоналик ёлғизлик ҳиссиётидан бошқачароқ ва бу унинг Ридлар оиласидан тамоман четлашувида аниқ кўринади: “I was a discord in Gateshead Hall: I was like nobody there . If they did not love me, in fact, as little did I love them.” (p.9).

Жейннинг Ридлар оиласи билан муносабати бошқа ибораларда ҳам ўз аксини топган. Бинобарин, Жон Рид уни катта китоб билан урганида “You are like a slave- driver” , деб қичқираётган Жейн ўзини “исёнчи қулга” ўхшатади: “like any other rebel slave, I felt resolved, in my desperation to go all lengths” (p. 8). Жон Ридга шапалоқ қўйгани учун уни қизил хонага қамаб қўйишганида эса унинг қичқириғи бошқачароқ оҳангда эшитилади: “Alas, yes! No jail was ever more secure” (p. 8). Ушбу кўринишдаги ибораларнинг қўлланиши унга нисбатан кўрсатилаётган қўполлик ва камситишлардан норозиликни изоҳлайди.

Жейн Ловудда илиқ муомалали одамларни ҳам учратади. Масалан, Ҳелен Бёрн ва Мисс Темпллар ғамхўрлик кўрсатгани боис у аста-секин бегонасирашни унутади. Мисс Темпл ҳатто Жейннинг ёлғончи эмаслигини исботлашга кўмак берса, ўқитувчилар унинг билан кўришиб, ўпиб ҳам қўйишади, синфдошлари ҳам қўллаб-қувватлайдилар. Оқибатда, Жейннинг қуйидаги сўзлари кўнгилга яқин эшитилади:

“Thus relieved of a grievous load, I from that hour set to work a fresh, resolved to pioneer my way through every difficulty: I toiled hard, and my success wasproportionate to my efforts.” (Chapter 8, 67).

Бу сирадаги ғамхўрликлар Жейнга Рид хоним кўрсатган ноҳақликларни тезроқ унутишга, жамоага яқинлашишга кўмак беради. Эндиликда у қаттиқ шуғулланиш ва синфда биринчилар қаторида бўлишга куч ва имкон топа олади. Атрофидаги яхши одамлар таъсирида ўз ҳиссиётларини назорат қила олиш қобилиятини ўзлаштирган Жейннинг фикрлаши қатъиятли тус олади:

“Well has Solomon said—“Better is a dinner of herbs where love is, than a stalledox and hatred therewith.”

I would not now have exchanged Lowood with all its privations for Gatesheadand its daily luxuries.” (Chapter 8, 67).

Ловудда Жейн бегоналикни чуқур ҳис қилади ва бу ҳиссиёт бошқа етим қизлар учун ҳам ёт эмас эди. Торнфильд Ҳолга кўчиб ўтганидан сўнг эса, у бундай ноҳақликни янада кенгроқ ижтимоий муҳитда сезади. Бу муҳитда, сўзсиз, унинг ҳаётий тажрибаси янада бойийди. Рочестер билан учрашув кўп нарсани англашга имкон беради. Рочестерга хос бўлган хусусиятлар, айниқса, ундаги мағрурлик, жўшқинлик Жейнга тасалли бериб, яқинлик туйғусини уйғотади. Натижада, унинг ҳиссиётлари бошқачароқ баён қилина бошланади:

The ease of his manner freed me from painful restraint: the friendly frankness, as correct as cordial, with which he treated me, drew me to him. I felt at times as if he were my relation rather than my master: yet he was imperious sometimes still; but I did not mind that; I saw it was his way. So happy, so gratified did I become with this new interest added to life, that I ceased to pine after kindred: my thin crescent-destiny seemed to enlarge; the blanks of existence were filled up; my bodily health improved; I gathered flesh and strength. (Chapter 15, 137).

Келтирилган баёнда PERFECTION IS WHOLENESS AND ROUNDNESS концептуал метафораси воқеланаётганини пайқаш мумкин ва бунга “thin crescent”, “enlarge”, “blanks”, “fill up” ибораларининг қатнашаётганлиги ишора беради. Мазкур парчада, наздимизда, сўз инсон руҳиятининг соғломлиги ва такомиллиги ҳақида бормоқда. Жейн, руҳан қанчалик етукликка эришганига қарамасдан, Торнфильдда ҳам ёшлигида бошидан кечирган азоб-уқубатларни, камситишларни тўлиқ унута олмайди. Чунки паст табақага оидлик ҳиссиёти уни ҳануз таъқиб қилар эди. Юқоридаги парчадаги “thin crescent” (ярим ой) ибораси Ойнинг ярим айлана шаклини олишини англатади. Ойнинг бу рамзи Жейннинг руҳий ҳолатини тасвирлашга хизмат қилмоқда. Тўлиқ ой эса инсоннинг руҳияти мукаммаллигини ифодаловчи рамз бўлиши мумкин. Демак, етишмовчилик ҳиссиёти Жейннинг доимий ҳамроҳи бўлиб қолаверади. Фақат Рочестер билан учрашувгина унга оила ҳамда мукаммаллик туйғусини уйғотиши мумкин ва буни унинг қуйидаги иқрорида кўрамиз:

I feel akin to him—I understand the language of his countenance and movements: though rank and wealth sever us widely, I have something in my brain and heart, in my blood and nerves, thatassimilates me mentally to him. (p. 164).

Адабиётшунос С. Фрайманнинг фикрича, Торнфильддаги Жейнни тушуниш қийин, унинг Рочестер билан муносабати уни янада “ноаниқлик” сари етаклайди: чунки “у на хизматкор, на хўжайин, бир пайтнинг ўзида ҳар иккаласи ҳам” (Fraiman 1996:624). Яна бир тадқиқотчининг таъбирича, “Жейннинг руҳий кечинмалари, озодликка интилишидан ягона хабардор шахс Рочестердир” (Bellis 1987: 644). Ҳақиқатан ҳам, Рочестер унга мустақил ҳаёт йўлини топишга кўп ёрдам қилади, аммо, афсуски, бу ёрдам оқибатида Жейн қувғинга учрайди.

Торнфильддан қувилиб, атрофларда озуқасиз, машғулотсиз кезиб юрган Жейн ўзини “ҳеч қандай алоқасиз”, “жамиятдан ажралиб қолган шахс”га тенглаштиради:

“Do you mean to say,” he asked, “that you are completely isolated from everyconnection?”, “Not a tie holds me to human society at this moment—not a charm or hope calls me where my fellow-creatures are—none that saw me would have akind thought or a good wish for me. I have no relative but the universal mother,Nature: I will seek her breast and ask repose.” (Chapter 28, 308).

Бир пайтлар етим бўлган Жейнни Ҳелен ва Мисс Темпл билан дўстлик, Рочестернинг севгиси жамиятга яқинлаштирган эди, аммо, эндиликда яна етимликка қайтгандай, бироқ, бу сафар унинг ҳаёт тажрибаси етарли.

Ҳазрат Жон бошпана ва иш топиб берганидан сўнг у Диана ва Мери Риверслар тимсолида янги дўстларни топади. Амакисидан қолган меросга эгалик қила бошлаган Жейн уни янги қариндошлари билан баҳам кўришни маъқул кўради. Чунки яқинлик, қариндошчиликни орзу қилган эди: “I am resolved I will have a home and connections” (p.369);“I want my kindred: those with whom I have full fellow feelings” (p.370). Ҳар ҳолда, туғишганлар меҳрибонлиги инсоний муҳаббатнинг фақат бир қисми ва Жейн Рочестерга турмушга чиққандан сўнг бахтга тўлиқ эриша олди.

Шунга биноан, инсоннинг руҳий ҳолати, кечинмалари тасвирида севги (муҳаббат) метафораси алоҳида ўрин тутишини эътироф этиш лозим. Қуйида уч асосий қаҳрамон нутқий фаолиятида воқеланган муҳаббат метафораларининг айрим хусусиятларини ёритишга ҳаракат қиламиз.

Даставвал Жейннинг нутқига мурожаат қиламиз:

“It is madness in all women to let a secret love kindle within them”(Chapter 16, 150);

“it is because I am insane—quite insane: with my veins running fire” (Chapter 27, 303).

Шубҳасиз, Рочестернинг ташрифи Торнфильдни тамоман бошқа маконга айлантиради, яъни “унга ташқаридан ажойиб бир жилға оқиб киргандай” (A rill from the outer world flowing through it, p. 110). Рочестер билан учрашув ва суҳбат Жейнни дадилликка ундайди ва “яқинларни излашдан қутултиради”(to pine after kindred...the blanks of existence were filled up, p. 125). Энди у бахтиёр, лекин, айни пайтда уни пинҳоний севги азобламоқда.

Айтиш жоизки, муҳаббатнинг оловга ўхшатилиши оддий поэтик мақсадни кўзловчи сўз ўйини эмас, балки жисмоний тажрибанинг мавҳум ҳиссиётга кўчирилишига йўналтирилган тафаккур фаолиятининг маҳсулидир. Оловни ёқиш учун уч нарса зарур ва булар – ёнилғи, ўт олдириш воситаси ва ёқиш ҳаракатининг ўзи. Олов ёнганидан сўнг уни тўхтатиш қийин. Демак, олов инсон ҳиссиётларининг юқори даражалигидан хабар бериш билан биргаликда, муҳаббат кишини ёниб кулга айлантириши мумкинлигини маълум қилади. Жейн учун бу туйғу жуда муҳим, зеро, унинг билан Рочестер ўртасида ёш, ижтимоий мавқе ва бойлик жиҳатидан катта фарқ мавжуд. Шу сабаб, Жейн ўзини insane “эси паст” ва mad “тентак” дейишдан тортинмайди. Виктория даври инглиз фалсафасида “ақли расолик, айниқса, аёллар учун, вазминлик (ўзини тута билиш) демакдир”, деган ғоя устувор бўлганлигини биламиз (Shuttleworth 1996: 50). Шу давр вакиласи бўлган Жейн ҳам буни яхши англаса-да, лекин, ўзини “муҳаббат олови”дан торта олмайди.

Юқоридаги мисолларда ифодаланаётган Жейннинг Рочестерга нисбатан муҳаббати оловли ҳиссиёт рамзига эга. Ботиндаги ҳарорат оловга айланади. Маълумки, севиб қолиш кўпинча юракнинг тез уриши, гавда ҳароратининг кўтарилишида намоён бўлади. Ушбу метафоранинг концептуал асосида олов ва инсон орзусининг ўхшашлиги туради. Когнитологларнинг қайд этишича, бир-бирига ўхшаш бўлган алоҳида объект, ҳодисалар қиёси метафора шаклланиши учун замин яратади (масалан, қаранг: Turner 1987). Love is fire метафораси бунга ёрқин мисол бўла олади. Бу ерда мавҳум эмоционал тушунча “севги” физик ҳодиса “олов” билан қиёсланмоқда, чунки уларнинг ҳар иккаласида ҳам иссиқлик, оташинлик, ишни охирига етказиш иштиёқи мавжуд.

Худди шу метафора ҳатто унинг Рочестернинг таклифига берадиган жавобига ҳам таъсир қилади. Рочестер ва ўзи ўртасидаги фарқдан доимо огоҳ турган Жейн таклифини инкор этишга уринади:

“When once more alone, I reviewed the information I had got; looked into my heart, examined its thoughts and feelings, and endeavoured to bring back with a strict hand such as had been straying through imagination’s boundless and trackless waste, into the safe fold of common sense.” (Chapter 16, 150).

Жейн ва Рочестер қалбдан суҳбат қурган тун Рочестернинг жинни хотини унинг ётоғини ёқиб юборди. Ушбу ёнғин Рочестерни ўз севгисини эътироф этишга ундайди ва кейинчалик Жейннинг Бланш Инграмга нисбатан рашкини уйғотишга уриниб кўради. Бланшнинг чиройи, бекаму кўстлиги ва Рочестерга яқинлигидан хабар топган Жейн ўз нияти ҳиссиётлари узоқдаги орзудан бошқа нарса эмаслигини сезади. Бу орзулар бекорчи тасаввурлар қўйнида туғилган бўлиб, у ҳақиқий оламга қайтиши зарур. Ҳа, севиш ўзини йўқотиб қўйиш демакдир.

Лекин, чин муҳаббат борган сари илдиз отади, шохлайди, куч олади ва буни биз қуйидаги баёнда кузатамиз:

I had not intended to love him; the reader knows I had wrought hard to extirpate from my soul the germs of love there detected; and now, at the first renewed view of him, they spontaneously arrived, green and strong! He made me love him without looking at me. (Chapter 17, 164).

Кечки овқатдан сўнг ҳордиқ чиқаришаётган дўстлари орасидаги Рочестерни Жейн четдан кузатади ва унинг бошқалардан устун жиҳатларини сезган Жейннинг муҳаббати янада кучаяди. Бу муҳаббат LOVE IS A TREE концептуал метафораси воситасида қайд қилинади.

Бундай концептуал тафаккур ҳаракатлари қуйидаги босқичларга эга:

gorms (пуштдаги уруғ)→пинҳоний севги илк кўринишда;

extirpate (барҳам бермоқ, илдизини қуритмоқ)→севишни тўхтатиш;

gorms revived green and strong (уруғ янгидан ва кучли бўлиб ўсиб чиқди)→пинҳоний севгини тўхтатиб бўлмайди, балки янада кучаяди.

But what is so head strong as youth? What so blind as inexperience? These affirmed that it was pleasure enough to have the privilege of again looking on Mr. Rochester, whether he looked on me or not; and they added—“Hasten!hasten! be with him while you may: but a few more days or weeks, at most, and you are parted from him for ever!” And then I strangled a new-born agony—a deformed thing which I could not persuade myself to own and rear—and ran on. (Chapter 22, 231).

Бетоб Рид хонимдан хабар олиш учун бир ой Гейтсҳедда турган Жейн яна Торнфильдга қайтаётганидан хурсанд, чунки у ерда Рочестерни кўради. Аммо Рочестернинг бошқа аёлга (Инграм хонимга) уйланишга тайёрланаётганини эшитгач, уни яна щша “абжағи чиққан нарса – янги ғазаб буға бошлайди” (strangled a newborn agony- a deformed thing). Ушбу ҳолатда фаоллашаётган концептуал метафорани “жавобсиз севги – туғилмаган гўдакдир” мазмунида талқин қилиш мумкин. Бундай метафоранинг концептуал мундарижасини қуйидагича тасвирлаш мумкин:

Туғилмаган гўдак (deformed baby)→Рочестернинг севгиси;

оёққа қўймоқ (rear)→Рочестернинг севгисига умид қилмоқ;

буғиб қўймоқ (strangle)→Рочестернинг муҳаббатига бўлган умидни сўндирмоқ.

Кўринадики, ишончини йўқотган Жейн ўз муҳаббатини сўндирмоқчи, чунки у жавобсиз қолмоқда.

Ниҳоят, тўй режалаштирила бошланганидан сўнг Жейн яна гўдак тўғрисида фикр юрита бошлайди:

I was burdened with the charge of a little child: a very small creature, too young and feeble to walk, and which shivered in my cold arms, and wailed piteously in my ear. (Chapter 25, 268).

Бу орзу, аслини олганда, Жейн ва Рочестер турмуш қура олмаслиги маълум бўлганидан сўнг пайдо бўлган ғамнинг хабарчиси эди. Уйланиш маросими тўхталганидан кейинги ҳиссиётини Жейн ушбу тимсолда ифодалайди:

I looked at my love: that feeling which was my master’s—which he had created; it shivered in my heart, like a suffering child in a cold cradle; sickness and anguish had seized it; it could not seek Mr. Rochester’s arms—it could not derive warmth from his breast. Oh, never more could it turn to him (Chapter 26, 282).

Хуллас, ёш гўзал тимсоли Жейн учун доимо муҳаббат тимсоли бўлиб қолаверади. Ҳар қандай ҳолатда унинг Рочестерга бўлган муҳаббати сақланиб қолади.

Рочестер учун эса, муҳаббат мажбурият, ўзини боғлаб беришдир, баъзан  қулликни ҳам англатади. Унинг Жейнга изҳорини тингланг:

“I sometimes have a queer feeling with regard to you—especially when you are near me, as now: it is as if I had a string somewhere under my left ribs, tightly and inextricably knotted to a similar string situated in the corresponding quarter of your little frame. And if that boisterous Channel, and two hundred miles or so of land come broad between us, I am afraid that cord of communion will be snapped; and then I’ve a nervous notion I should take to bleeding in wardly. As for you,—you’d forget me.” (Chapter 23, 239).

Рочестер мурожаат қилаётган LOVE IS A BOND метафораси ўзининг Жейн билан қандайдир “кўринмас ип” билан боғланганлигини ифодалашга йўналтирилган. Метафора тарихан “Инжил”да ҳикоя қилинган воқеликка бориб тақалади. Маълумки, аёлни (Ева–Момо Ҳавони) Худо Адам (Одам Ато)нинг қовурғасидан яратган. Жинслараро муносабат ва жуфтлигининг манбасини кўрсатувчи қўшиқда Адам Еванинг “суяги ҳам, гўшти ҳам унинг гўшти ва суягидан” эканлигини таъкидлайди. Бундан турмуш қуриш “Эр-хотиннинг бир жисму танга айланиши” демакдир, деган ақида ҳосил бўлган.

Айнан шу мазмундаги метафора Рочестернинг нутқида жуда фаол ва бу унинг бошқа пайтдаги изҳорларида ҳам воқеланади:

“I am bound to you with a strong attachment.” (Chapter 27, 301);

“...though rank and wealth sever us widely, I have something ...that assimilates me mentally to him” (Chapter 27, 164).

Шунинг билан биргаликда, Рочестернинг нутқида ифодаланаётган коммуникатив мақсадни охиригача англаш баъзан қийинчилик ҳам туғдиради. Масалан:

“You are my sympathy—my better self—my good angel.”(Chapter 27, 301).

Ушбу гапда Рочестер “you are my sympathy” дейиш билан Жейнга қандай муносабат билдираётганини аниқ фаҳмлаш бироз мушкулроқ. Зеро, луғатларда sympathy лексемасининг кўпмаъноли эканлиги қайд этилиб, турлича  изоҳлар берилади. Бинобарин “Оксфорд луғати”да (Oxford English Dictionary) берилаётган биринчи изоҳда кишилар ўртасидаги бевосита, жисмоний боғлиқлик тасвирланади: “real or supposed affinity between certain things, by virtue of which they are similarly or correspondingly affected by the same influence, affect or influence one another , or attract or tend towards each other”.

Шу луғатда sympathy сўзининг учинчи маъноси бошқачароқ тавсифланади: “comformity of feelings, inclinations, or temperament, which makes persons agreeable to each other”. Бизнингча, мазкур тавсиф sympathy сўзининг юқоридаги контекстда қўлланишига мос келади, чунки Рочестернинг наздида, “севги томонлар якдиллиги, бирикишидан иборатдир” ( қиёсланг: “Fuses you and me in one.” Chapter 27, 301). У Жейнни иккинчи ёр сифатида қабул қилишга тайёр. Жейнга “better self” ёки “good angel” таърифларини беришни маъқул кўрган Рочестер, қизнинг маънавий жиҳатдан устунлигини таъкидламоқчи.

Жейн ва Рочестерлар мурожаат қилишган севги метафораларни қиёслайдиган бўлсак, Жейн ўз севгисини унчалик қадрламаётгандек (ўхшатишларни қиёсланг: “insanity”, “animal”, “lost man”, “opponent of conscience”). Бир томондан, у Рочестерни тентакларча севса (“madness”, “insane”), иккинчи томондан, келажакка бўлган гумон уни азоблайди (“devour the life”, “lead ignis- fatuous - like into miry wilds”), пинҳоний севгиси нима билан тугашини билмайди. У севгисини кўр-кўрона баҳолайди ва ўзини чўлда адашган одамга ўхшатади.

Рочестернинг муҳаббати эса тамоман бошқа кўринишга эга, у ўзининг севиши ва севилишига ишонади ва бунга эришишга интилади. Шу боис, унинг лаҳжасидаги метафорик тузилмалар мазмуни ҳам ўзгача: “bond that cannot afford breaking up”, “a unity of two parts which achieve wholeness”. Дастлабки назарда “fire” ва “war” ўхшатишлари нейтрал кўринса-да, лекин, улар ҳам барибир ҳиссиётларнинг мукаммаллигини таъминлайди.

Юқоридаги метафораларни эшитган ўқувчи Жейнга нисбатан муҳаббатнинг бевосита ва очиқ эканлигини сезади (“love is bond”, “love is a unity of parts”). Ўз муҳаббатига бундай баҳо беришга, албатта, унинг инсонлар ўртасида тутган ўрни, ижтимоий мавқеси ҳам имкон беради. Рочестернинг нутқини безайдиган “love is closeness” метафорасининг “we are ever together...no woman was ever near to her mate than I am” (p. 434) каби эътирофида воқеланиши бу бахтли жуфтлик бир-бирига мос инсонларнинг қўшилиши табиий эканлигини англатиб, уларнинг муҳаббати нақадар мустаҳкам эканлигини тасдиқлайди.

Энди Сент-Жон Риверснинг муҳаббат тушунчасини қандай англаши ва уни метафорик ифодасига эътиборни қаратамиз:

“Don’t imagine such hard things. Fancy me yielding and melting, as I am doing:human love rising like a freshly opened fountain in my mind and over flowing with sweet in undation all the field I have so carefully and with such labour prepared—so assiduously sown with the seeds of good intentions, of selfdenying plans. And now it is deluged with a nectarous flood—the young germs swamped—delicious poison cankering them”. “Now,” said he, “that little space was given to delirium and delusion. I rested my temples on the breast of temptation, and put my neck voluntarily under her yoke of flowers. I tasted her cup. The pillow was burning: there is an asp in the garland: the wine has a bitter taste: her promises are hollow—her offers false: I see and know all this.” (Chapter 32, 358).

Жейн ва Жон Риверс ўқитувчилар учун ажратилган уйчада учрашиб суҳбатлашмоқда. Ҳазрат бир нафас бўлса-да, ўзини жаннатнамо маконда ҳис этади ва Розимонд Оливер уни севиши ҳақида Жейн бераётган хабарни эшитаётиб, айни пайтда унинг билан бир муддат қолишни истайди ва ундан “to go on for another quater of an hour”, яна чорак соат кетмаслигини сўрайди. Вақтни кузатиш учун стол устига қўйилган соатидан кўзини узмаётган Сент-Жон, ўйларини баён қилишга ҳаракат қилади. Лекин, унинг ўйи хомҳаёл эканлиги қўлланилган метафоралардан кўриниб турибди. Ушбу метафоралар шаклланишида қуйидаги маъновий кўчимлар юзага келади:

а) sweet fountain (ширин фаввора)→earthly love (табиий севги);

б) seeds, young germs (уруғ, навқирон куртаклар)→хуш ният, режалар (good intentions).

в) strength (куч, қувват)→қизиқтириш, алдов (temptation).

Бундай метафорик кўчимлар ҳазратнинг муҳаббат тўғрисидаги фикри бошқача эканлигидан дарак беради. Унинг таъбирича, севги, қанчалик ширин бўлмасин, у завқли заҳар каби инсон онгига таъсир қилади ва уни улуғвор ниятлардан оғдиради. У дин соҳибининг ҳаётида муҳаббат ва шавқу завққа ўрин йўқлигига ишонади.

Юқоридаги суҳбатнинг давомини эшитайлик:

“You see, Jane, the battle is fought and the victory won.”

Startled at being thus addressed, I did not immediately reply: after a moment’ shesitation, I answered—“But are you sure you are not in the position of those conquerors whose triumphs have cost them too dear? Would not such another ruin you?”

“I think not; and if I were, it does not much signify; I shall never be called upon to contend for such another. The event of the conflict is decisive: my way is now clear; I thank God for it!”(Chapter 34,380).

Бу суҳбат Жейн ва Жон ҳазратлари ўртасида кечмоқда. Розамонд Оливер жаноб Гранбига турмушга чиқаётганини эшитган ҳазрат бу ҳақда сингиллари ва Жейнга ҳисоб бермоқда. Жейн ҳайрон, чунки Розамонд ҳазратни жуда ёқтирар эди, ҳазрат ҳам унга бефарқ бўлмаса-да, лекин уни миссионерга рафиқа бўлишга лойиқ эмас, деб ҳисоблар эди.

Сент-Жон Риверснинг нутқида фаоллашаётган концептуал метафора “earthly love is the enemy of heavenly love”, “battle”, “fought”, “victory”, “won”, “conquerors”, “triumphs” каби эмоционал бўёққа эга калималар воситасида воқеланмоқда. Яна бир метафора “earthly love is an obstacle on the way to the service of God” мазмунига эга бўлиб, унга “way” ва “clear” сўзлари ҳам ишора қилмоқда. Шунингдек, “enemy” ва “obstacle” метафоралари ҳазратнинг муҳаббатни қандай тасаввур қилишини кўрсатмоқда.

Дарҳақиқат, дин хизматкори дунёвий роҳат, ҳузур-ҳаловатдан Оллоҳга сиғинишни устувор тутади, унинг учун ягона муҳаббат – бу Оллоҳга бўлган муҳаббат ва унинг шафқатидир. Шунинг учун ҳам, севгиси топталган ва рад этилган ҳазрат “ўзининг совуққон, қаттиққўл, иззатталаб киши” эканлигини ва унинг учун “ҳиссиёт эмас, балки ақлу фаҳм” муҳим эканлигини таъкидлайди: “I am simply, in my original state... cold, hard, ambitious man. Reason and not feeling, is my guide” (p. 382).