Shuni ta’kidlash lozimki, so‘zlovchi nutqini tahlil qilish jarayonida aniqlanadigan o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Ushbu xususiyatlar muloqotda agressiyaning lisoniy va nutqiy ifodalanishini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Agressiyani o‘rganish va farqlashda, agressiv munosabatga kirishayotgan shaxslarning bevosita ta’siri ostida yuzaga keladigan dushmanona munosabat belgilariga e’tibor qaratish zarur. Bu belgilar agressiyaning asosiy xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi.

Y.V.Sherbin "verbal agressivlik" va "verbal agressivlik" o‘zaro bog‘liq tushunchalardir, deb hisoblaydi. Sherbin bu ikki ibora o‘rtasidagi munosabatni yoritib, ular tushunchalar o‘rtasidagi o‘xshash bog‘liqlikni ta’kidlaydi, ular turli manbalardan kelib chiqishi shart emas, balki bir xil ma’noning ifodalanishini ta’kidlaydi. Uning ta’kidlashicha, "verbal" va "verbal" agressivlik bir xil mohiyatga ega, ammo terminologiyada farq qiladi [2;10]. Olimning fikriga qo‘shilishimiz mumkin, chunki til nutqiy jarayonga aylanib, nutqiy shaklda namoyon bo‘ladi. Verbal agressivlik o‘z ichiga ham verbal (lingvistik), ham noverbal (jismoniy harakatlar, mimika, imo-ishoralar va h.k.) dushmanlikni ifodalovchi ifodalarni oladi. Binobarin, verbal agressiyani ko‘rib chiqishda biz nutqda rivojlanishi mumkin bo‘lgan, verbal va noverbal xususiyatlarni namoyon etuvchi agressivlik emotsiyalarini hisobga olamiz. Ushbu g‘oya og‘zaki zo‘ravonlik ikki o‘ziga xos xususiyatga  ega degan xulosaga olib keladi: ichki/substansional va tashqi/formal.

Maqolamizning ushbu qismida og‘zaki va noverbal tajovuzkorlikdan kelib chiqadigan dushmanlik hissini o‘rganamiz. Dushmanlikning tashqi namoyon bo‘lishiga leksik va semantik elementlar, intonatsiya va nutq tembri kiradi. Uning ichki xususiyatlari esa diskurs, mazmun va maqsadni qamrab oladi.

Masalan:

“He’s mаde а dоnkey оf himself!”

         “Аh! It’s tоо distressin’!” [4;334].

Ushbu parcha mavjudlik haqidagi mulohazalarni o‘z ichiga oladi. Murojaat qilinayotgan shaxsning nutqi dushmanlik obyektini qoralaydi, bosh qahramonning qasddan takrorlashi esa unga nisbatan salbiy munosabatni tashqi tomondan ifodalashga qaratilgan.

Yuqorida aytilganlardan xulosa qilish mumkinki, verbal va noverbal agressiyani obyektiv faollik, intensivlik, xabardorlik darajasi, qat’iyatlilik, nishonga bo‘lgan munosabat kabi xususiyatlar bilan belgilash mumkin. Shaxslardagi agressiv xatti-harakatlarning o‘ziga xosligi suhbatdoshlar o‘rtasidagi muloqot paytida namoyon bo‘ladi va agressiv dinamikani o‘rganishda hisobga olinishi kerak. Muloqot shaxslar o‘rtasidagi ijtimoiy faollik vositasi sifatida ko‘pincha tajovuzkor xususiyatga ega. Tajovuzkorlikning ifodalanishiga birinchi navbatda tajovuzkorlarning maqsad va vazifalari, ularning harakatlarida namoyon bo‘ladigan psixologik va ijtimoiy rollari bilan birgalikda ta’sir ko‘rsatadi.

Осh biqinigа musht kelib tushаdi. [7;5]

Yuqoridagi parcha tajovuzkorlikning eng yengil namoyon bo‘lishini tasvirlaydi. "Ochdan o‘ldirmoq" so‘zi o‘z-o‘zidan salbiy g‘azabni ifodalaydi va uni jismoniy zo‘ravonlik ehtimoli bilan birga ishlatish bu dushmanlikni kuchaytiradi. Bu holat faqat avvalgi misol alohida ishlatilganda yuzaga keladi. Biroq, asar doirasida, u hazil sifatida namoyon bo‘lganda, tajovuzkorlik biroz kamayadi.

Quyidagi gaplarni misol tariqasida ko‘rib chiqishimiz mumkin:

Endi nima qildam-a, ishqilib quloqning tagida shavla qaynamasa bo‘lgani! [7;6]

"Shavla quloqning tagida qaynayapti" iborasi tanbeh yoki dakki eshitish ma’nosini anglatadi. Shunday bo‘lsa-da, san’at asarining o‘zida, hatto shu muhitda ham tajovuzkor holat ko‘zga tashlanmaydi. Zo‘ravonlik ma’nosi faqatgina ibora alohida ishlatilgandagina tushunish mumkin bo‘ladi.

Teringga somon tiqmasammi! — dedi oyim tayoqni o‘qtalib. [7;6]

"Teriga somon tiqish" iborasi o‘zbek tilida zo‘ravonlikning eng qo‘pol ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. Bu ibora shaxsga nisbatan qo‘llaniladigan azob-uqubat va qiynoqlarning eng dahshatli namoyon bo‘lishi sanaladi. Bundan tashqari, yuqoridagi misolning davomi sifatida "tayoq o‘qtalish" so‘z birikmasi ham zo‘ravonlikni ifodalaydi, biroq u avvalgi holatga nisbatan biroz yengilroq tajovuzkorlik darajasini aks ettiradi.

They were the last people you’d expect to be involved in anything strange or mysterious, because they just didn’t hold with such nonsense. [5;1]

Ushbu bayonotdan ma’lum bo‘lishicha, o‘sha davrda deyarli barcha kishilar sehrgarlik bilan shug‘ullangan bo‘lsa-da, mazkur oila bunday faoliyatdan o‘zini tiygan. Bu holat SAFSATA, ya’ni BEMA’NI atamasi orqali ifodalanib, jamiyatdagi umumiy vaziyatga nisbatan qarshi munosabatni aks ettiradi. Ingliz tilidagi NONSENSE so‘zi NO va SENSE kabi mustaqil so‘zlarning birlashmasidan kelib chiqqan bo‘lib, ikki xil ma’noni anglatadi. "Ma’nosiz" deb tarjima qilinganda, o‘zbek tilida tajovuzkorlik ma’nosi alohida tushunilmaydi; biroq "bema’ni" tarzida ifodalanganda, vaziyatdan norozilikni bildiradi. E’tiborli jihati shundaki, ingliz tilida bu atama faqatgina salbiy va keskin ma’noga ega bo‘lgan ibora sifatida qo‘llaniladi.

Shaxsning tajovuzkor xatti-harakatlari, yoqimsiz hissiyotlarning namoyon bo‘lishi, jamiyatda eng keng tarqalgan ijtimoiy munosabat shakllaridan biridir. Buzg‘unchi shaxsning til va nutqdagi tajovuzkorligi o‘ziga xos ijtimoiy va psixologik ildizlarga ega bo‘lib, hissiy-ijtimoiy munosabatlar va aloqalarga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Buzg‘unchi shaxsning jangovar tili tinglovchilarning uning hissiy, aqliy va ruhiy holatini aniq idrok etishi va tushunishini ta’minlaydi. Tilning inson faoliyatining muayyan sohalariga moslashuvi ma’lum fonetik, leksik va grammatik xususiyatlarning izchil qo‘llanilishi va ularning o‘zaro bog‘liqligida namoyon bo‘ladi.

Tadqiqotimizda har ikki mamlakat asarlaridagi dushmanona parchalarni qiyosiy o‘rganish agressiv og‘zaki harakatning har ikki tilda ham mavjudligini yaqqol ko‘rsatadi. Og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan zo‘ravonlik inglizlar va o‘zbeklar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar rivojiga ta’sir ko‘rsatib, ham shaxsiy, ham jamoaviy hissiy munosabatlarni qamrab oladi. Tajovuzkor his-tuyg‘ular tilining ma’noviy asosi, asosan, tajovuzkorlik modelining hissiyotlar uchligi bilan bog‘liq tasavvurlar bilan shaxsiy aloqadorligida ekanligini aniqladik.

Agressiya mohiyatan jamiyatdagi shaxslararo munosabatlar bilan chambarchas bog‘liq. Tajovuzkor hissiy javoblar muloqotda muhim o‘rin tutadi va nizolarga sabab bo‘lishi mumkin, shu bois biz muloqotda agressiyaning paydo bo‘lishiga ta’sir qiluvchi muloqot muhiti unsurlarini ko‘rib chiqdik. Biz muloqot ishtirokchilarining niyatlari, maqsadlari, ruhiy va ijtimoiy me’yorlari, so‘zlovchilar o‘rtasidagi tajovuzkor muloqot o‘zaro ta’sirining natijalari bilan birgalikda tahlil qildik.

Orqamdan:
— Sehrgar! — Plagiator. — She'r o‘g‘risi. — Uyatsiz. — Tekinxo‘r. — Ishyoqmas. — Dangasa, — degan kishini uncha xursand qilmaydigan, yo‘g‘on-ingichka ovozlar ancha vaqtgacha eshitilib turdi. [7;49]

Yuqoridagi namunada keltirilgan sehrgar, plagiator, she’r o‘g‘risi, uyatsiz, tekinxo‘r, ishyoqmas va dangasa kabi so‘zlar alohida olinganda hech qanday g‘azabni ifodalamaydi. Biroq, ularning qo‘llanilish konteksti va o‘qish jarayonida o‘quvchi xayolida nafratdan kelib chiqadigan ruhiy dushmanlik hissi vaziyatga munosabat orqali shakllanadi.

To‘rt kun deganda o‘rnimdan turib, biron ishning boshini tutguncha ermak bo‘lar-ku, deya mehmonxonaning administratori, qoshi mushukning dumiga o‘xshaydigan E'tibor Umarovadan o‘ch olishga tushdim. [7;50]

Paragrafda insonni hayvonga o‘xshatish orqali dushmanlik hissini uyg‘otuvchi metafora qo‘llanilgan. Mushukning dumi misoli asosan salbiy xususiyatni emas, balki ijobiy fazilat tasvirlash uchun ishlatiladi. Qahramonning salbiy qiyofada gavdalantirilishi esa yuqoridagi fikrga nisbatan chuqur nafrat uyg‘otadi.

 … rangi qutlari o‘chgancha, sovuq urgan pomidordek gezarishib, pastga tushib ketishdi. [7;50]

Matnda " sovuq urgan pomidor " metaforasi dushmanlik tuyg‘usini uyg‘otish uchun ishlatilgan. Ammo bu gapda pomidor atamasi hech qanday salbiy ma’no anglatmaydi. Binobarin, "sovuq urish" sifati inson ruhiyatida o‘zidan qochishga nisbatan kognitiv jirkanishni keltirib chiqaradi.

Mr. Dursley hummed as he picked out his most boring tie for
work, and Mrs. Dursley gossiped away happily as she wrestled a screaming
Dudley into his high chair. [7;1]

Misol uchun most boring tie (eng zerikarli bo‘yinbog‘) jumlasi ma’no ko‘chishi orqali agressiya paydo qilsa, gossiped away happily (xushchaqchalik bilan g‘iybat qilish) jumlasi bir biriga qarama-qarshi ishlatilgan (ingliz tilida Oxymoron stilistik vositasi) iboralar orqali agressiya paydo qilmoqda. Bu holatga gossip (g‘iybat qilish), Oksford lug‘atida “informal talk or stories about other people’s private lives, which may be unkind or not true” kabi salbiy ma’noda kelishi va unga aks holda turgan sifatdosh happily (xushchaqchaq), Oksford lug‘atida “in a cheerful way; with feelings of pleasure” ijobiy ma’noda keltirilgan va kognitiv jihatdan bu insonning agressiyani ichki anglashi bilan bog‘liqligini ko‘rsatib beradi.     

Bundan tashqari agressivlik holatni noverbal tarzada ya’ni qiyofaning o‘zgarishi orqali yuzaga keltirish mumkin. Most boring tie (eng zerikarli bo‘yinbog‘) iborasi semantik o‘zgarish orqali g‘ashlikni keltirib chiqarsa, gossiped away happily (xushchaqchaqlik bilan g‘iybat qilish) iborasi qarama-qarshi ma’noli so‘zlarning qo‘llanishi (ingliz stilistikasida oksyumoron) orqali tajovuzkorlik hissini uyg‘otadi. Bu holda, Oksford lug‘atida gossip (g‘iybat qilish) so‘zi “informal talk or stories about other people’s private lives, which may be unkind or not true” degan salbiy ma’noni anglatadi. Aksincha, "xursand holatda" iborasi "quvnoq tarzda, rohatlanish tuyg‘usi bilan" degan ijobiy ma’noni bildiradi. Bu esa insonning ichki dushmanlik tuyg‘usini qanday anglashini ko‘rsatadi.

Bundan tashqari, tajovuzkor munosabat og‘zaki bo‘lmagan yo‘l bilan, xususan, yuz ifodalarining o‘zgarishi orqali ham namoyon bo‘lishi mumkin.

As he had expected, Mrs. Dursley looked shocked and angry. (U kutganidek, Dursli xonim ajablangan va jahldor ko‘rindi) [7;5]

Yuqorida keltirilgan misol tajovuzkorlikning asta-sekin kuchayishini, xususan, kutilmagan holatdan so‘ng g‘azabning so‘zsiz namoyon bo‘lishini ko‘rsatadi. So‘zsiz dushmanlikning yana bir namunasi quyidagi misolda keltirilgan.

Verbal zo‘ravonlik xavotir (suss, drop dead), qo‘rquv (assost, hestor), xafa bo‘lish (haqorat), qo‘pollik (tishlash, mordant, vituperativ), nafrat (achchiq) va dushmanlik (surilgan, tajovuzkor) kabi leksik atamalar orqali namoyon bo‘lishi mumkin.

Shunga ko‘ra, so‘zlovchining xatti-harakatlarini kuzatib, uchinchi tomonning yashirin zo‘ravon hissiyotlarini anglashimiz mumkin. Odatda, agressiya agressordan kelib chiqib, maqsadga yo‘naltiriladi, bu esa agressorning vaziyatga munosabati bilan bevosita bog‘liqligini ko‘rsatadi. U obyektga bo‘lgan munosabatiga qarab o‘timli va o‘timsiz nutqdagi agressiyani farqlagan. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan agressiyani ma’lum mezonlar asosida tasniflash mumkin. Bu mezonlarga agressorning faollik darajasi, agressiya kuchi, ongliligi va maqsadi, obyektga munosabati hamda ishtirok etayotgan shaxslar soni kiradi. Ushbu farqlovchi xususiyatlar og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan dushmanlikni tasniflashni osonlashtiradi. Shaxsning agressiv namoyon bo‘lishining yuqorida keltirilgan belgilari shaxslararo munosabatlarda ko‘zga tashlanadi va agressiv reaktsiyalarni o‘rganishda albatta e’tiborga olinishi lozim.