Ushbu maqolada emotsional intellekt (EQ) tushunchasi, uning talaba yoshlarga ta’siri va uni rivojlantirish usullari tahlil qilinadi. Emotsional intellekt — bu insonning o‘z hissiyotlarini anglash, boshqarish va ulardan ijobiy yo‘nalishda foydalanish qobiliyatidir. Maqolada EQning ta’lim jarayonidagi roli, o‘zaro muloqot samaradorligini oshirishdagi ahamiyati, stress va nizolarni yengib o‘tishdagi yordamchi omil sifatida ko‘rilishi ilmiy asosda yoritiladi. Shuningdek, talabalarda emotsional intellektni shakllantirish bo‘yicha psixologik va pedagogik tavsiyalar keltiriladi. Tadqiqot natijalari EQni rivojlantirish talabalarning akademik va shaxsiy yutuqlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi.

Bugungi tez o‘zgaruvchan va murakkab hayot sharoitida nafaqat bilim, balki emotsional ong, ya’ni emotsional intellekt (EQ) ham har bir shaxs, xususan talabalarning hayotida katta ahamiyat kasb etmoqda. Emotsional intellekt — bu insonning o‘z hissiyotlarini anglash, boshqarish, boshqalar his-tuyg‘ularini tushunish va ular bilan samarali muloqotga kirishish qobiliyatidir. Talabalar uchun bu ko‘nikmalar akademik muvaffaqiyat, sog‘lom ijtimoiy muhit, yetakchilik va stressga chidamlilik kabi sohalarda muhim ahamiyat kasb etadi.

Emotsional intellektning to‘rt asosiy ko‘nikmasi

O‘zini boshqarish (Self-management): Talaba o‘zida yuzaga kelgan hissiyotlarni, ayniqsa g‘azab, xavotir yoki stress holatlarini ijobiy tarzda boshqarishni o‘rganishi kerak. O‘zini boshqarish shaxsning impulsiv harakatlardan tiyilishi, o‘z ustida ishlashi, o‘z so‘zida turishi va yangi vaziyatlarga moslasha olishini anglatadi. Masalan, imtihon oldidan yuzaga keladigan asabiylikni ijobiy ruhiy tayyorgarlikka aylantira olish — bu yuqori EQ belgilaridan biridir.

O‘zini anglash (Self-awareness): O‘z his-tuyg‘ularini tan olish va ularning xatti-harakatlarga ta’sirini anglash — EQ rivojlanishidagi birinchi va eng muhim qadamlardan biridir. Talaba o‘z kuchli va zaif tomonlarini bilishi, o‘z ustida ishlashga tayyor bo‘lishi, shuningdek, o‘ziga ishonchli bo‘lishi zarur. Bu ko‘nikma nafaqat shaxsiy rivojlanishda, balki kasbiy yo‘l tanlashda ham muhim rol o‘ynaydi.

Ijtimoiy ong (Social awareness): Empatiya — ya’ni boshqalarning hissiyotlarini his qilish va tushunish — emotsional intellektning yuragi hisoblanadi. Talaba atrofidagi insonlarning kayfiyati va ehtiyojlariga befarq bo‘lmasligi, guruh ichidagi ijtimoiy rol va dinamikani anglay olishi kerak. Bu ko‘nikma do‘stona va samimiy munosabatlarni rivojlantiradi, ijtimoiy faollikni oshiradi.

 Munosabatlarni boshqarish (Relationship management): Talabaning jamoadagi roli, uning boshqalar bilan qanday munosabat o‘rnata olishi va nizolarni qanday hal qilishi — uning EQ darajasini belgilaydi. Samarali muloqot, ilhomlantirish, boshqalarga ijobiy ta’sir ko‘rsatish va jamoaviy ishlarda muvaffaqiyat qozonish bu ko‘nikmaga asoslangan. Talabalarda emotsional intellektni shakllantirish nafaqat ularning shaxsiy hayotida, balki professional sohada ham muvaffaqiyatga erishishiga xizmat qiladi. EQni rivojlantirish orqali ular o‘z ustida ishlashni, boshqalar bilan samarali aloqada bo‘lishni va turli muammolarga yechim topishni o‘rganadilar. Shu bois, oliy ta’lim muassasalarida EQga oid treninglar, psixologik mashg‘ulotlar va amaliy loyihalarni joriy etish muhim ahamiyatga ega.

Bugungi tez o‘zgaruvchan va raqobatbardosh jamiyatda nafaqat bilim, balki his-tuyg‘ularni anglab, boshqalar bilan to‘g‘ri muloqot qila olish qobiliyati ham katta ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa insonning emotsional intellekti (EQ) bilan chambarchas bog‘liq. Ko‘pchilik o‘ylaganidek, hayotda muvaffaqiyat faqat IQ (aqliy intellekt) darajasiga emas, balki emotsional intellekt darajasiga ham bog‘liq. Talabalik davrida bu ayniqsa muhim, chunki siz turli vaziyatlarda o‘zingizni boshqara olish, stressni yengish, boshqalar bilan sog‘lom munosabatlar o‘rnatish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘lishingiz zarur. Emotsional intellekt — bu o‘z hissiyotlaringizni anglash, ularni boshqarish, boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish va ular bilan samarali muloqot qilish qobiliyatidir.

EQ sizning:

O‘qishdagi va ishlashdagi faoliyatingizga

Jismoniy sog‘lig‘ingizga

Ruhiy holatingizga

Shaxsiy va ijtimoiy munosabatlaringizga

Jamiyatdagi ijtimoiy moslashuvchanligingizga ta’sir qiladi.

Misol: O‘z his-tuyg‘ularini boshqara olmagan talaba imtihon oldidan vahimaga tushadi, darsda e’tiborini jamlay olmaydi. Boshqa tomondan, EQ darajasi yuqori bo‘lgan talaba stressni yengib, maqsad sari harakat qilishda davom etadi.

Talabalarda Emotsional Intellektni Rivojlantirishga Yordam Beruvchi 4 Asosiy Ko‘nikma

 O‘zini boshqarish (Self-management): Bu — impulsiv his-tuyg‘ularingizni nazorat qilish, salbiy holatlarda ham muvozanatni saqlash, majburiyatlaringizni bajara olish va o‘zgaruvchan holatlarga moslashish qobiliyatidir. Talabaga mos misol: O‘quv rejalaringiz o‘zgarganida asabiylashib vaqtni boy berish o‘rniga, vaziyatni to‘g‘ri baholab yangi rejalar tuzish orqali vaziyatni nazoratga olish — bu o‘zini boshqarish ko‘nikmasining belgisi. Stressni boshqarish usullarini o‘rganing (chuqur nafas olish, meditatsiya). Qaror qabul qilishdan oldin to‘xtab, his-tuyg‘ularingizni tahlil qiling. Hissiy portlashlardan saqlaning, vaqtinchalik salbiy hissiyotlar ustida mulohaza yuriting.

O‘zini anglash (Self-awareness): Bu — o‘z his-tuyg‘ularingizni, ularning fikrlaringizga va harakatlaringizga ta’sirini anglash, kuchli va zaif jihatlaringizni tan olishdir. Talabaga mos misol: Dars davomida hayajonlanib o‘z fikrini aniq ifoda eta olmaydigan talaba agar bu holatni anglab, ustida ishlasa, o‘zini ishonchliroq his eta boshlaydi. Qanday rivojlantiriladi? Har kuni o‘zingizdan so‘rang: “Bugun nimalarni his qildim? Nega?” Kundalik yuritib, his-tuyg‘ularingizni qayd eting. Meditatsiya va “mindfulness” texnikalari orqali hozirgi holatingizni tushunishga harakat qiling.

Ijtimoiy anglash (Social awareness): Bu — boshqalarni tushunish, ularning his-tuyg‘ularini sezish, guruhdagi kayfiyat va dinamikani anglay olish qobiliyatidir. Talabaga mos misol: Guruhdagi do‘stingiz gapini kam aytayotgan bo‘lsa, uni tushunishga harakat qilishingiz va unga qulay muhit yaratishingiz — ijtimoiy anglashning belgisi. Qanday rivojlantiriladi? Suhbatda bo‘lganingizda telefonni chetga qo‘ying, diqqatni qarating. Boshqalarning tana harakatlari, yuz ifodalari va ohanglariga e’tibor bering. Empatiya qiling: “Agar men uning o‘rnida bo‘lganimda, nima his qilgan bo‘lardim?”

Munosabatlarni boshqarish (Relationship management): Bu — sog‘lom va samarali munosabatlar o‘rnatish, nizolarni tinch yo‘l bilan hal qilish, boshqalarni ruhlantirish va jamoa bilan ishlay olish qobiliyatidir. Talabaga mos misol: Guruh loyihasida kelishmovchilik yuzaga kelganda, sovuq muomala qilish o‘rniga muammoni ochiq va hurmat bilan muhokama qilish orqali ijobiy yechim topish — bu yuqori EQ belgisi. Qanday rivojlantiriladi? Ochiq va tushunarli muloqotni o‘rganing. Boshqalarning fikrini tinglang va e’tibor bering. Mojarolarni tahdid emas, o‘sish imkoniyati deb qabul qiling.

Talabalik – bu nafaqat bilim olish, balki o‘zini anglash, boshqalarni tushunish, hayotdagi stresslarga dosh berishni o‘rganish davridir. Shunday ekan, sizning EQ darajangiz sizni chinakam yetuk shaxsga aylantiradi.

Unutmang, emotsional intellekt tug‘ma emas – u hayot davomida o‘rganiladi. Agar siz EQ’ni ongli ravishda rivojlantirsangiz, nafaqat yaxshi o‘qishingiz, balki baxtli va barqaror hayot kechirishingiz mumkin bo‘ladi.