Page 6 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

REPORTS МАҚОЛАЛАР

ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИ ҲАҚИДА ЎЙЛАР

Холбеков Мухаммаджон,
СамДЧТИ профессори

Калит сўзлар: тенденция, феномен, концепция,дефинция, лингвистика, терминология,
вербал белгилар, трансформация, продуктор тил, рецептор тил,коммуникация.

Иккинчи жаҳон уришидан кейинги сўзларига аниқ-равшан далил бўла олади:
даврда таржима назарияси ўзига хос ―Назаримда, шу кунги лингвистика онгли
―бошланғич йиғиниш‖ босқичини бошидан ҳолдами ѐхуд онгсиз ҳолдами янги
кечирди. Ўтган асрнинг 50-60 йилларида терминологик Бобил минорасини тиклашга
таржима назариясига катта қизиқиш ҳаракат қилиб ѐтибди‖ (1). ―Бу соҳада
уйғонгани, бу қизиқиш муттасил кучайиб терминология борасида ҳам, усул ва
боргани, ҳатто ―мода‖ тусини олгани кўзга тушунчалар борасида ҳам хилма-хиллик,
ташланади. Мазкур тенденцияга таржима аниқроғи, чалкашлилик ҳукм сурмоқда‖,-
амалиѐти тобора кенгайиб бориши ва деб ѐзади муаллиф фикрини давом
бутун сайѐрамиз ижтимоий ҳаѐтида муҳим эттириб. Бундай чалкашлилик
роль ўйнаши туб асос бўлди. Бу даврда лингвистикадан ҳам кўра таржима
фақат қизғин илмий баҳс- назариясида кўпроқ учрайди, чунки
мунозараларгина кузатилиб колмай, балки, таржимага жараѐн сифатида таъриф
айни чоғда, турли олимларнинг шу берувчилар фикри унга натижа сифатида
зиддиятли ва мураккаб феноменга ўз таъриф берувчилар фикри билан,
―индивидуал‖ калитини топишга лингвистика нуқтаи назари тарафдорлари
интилиши ҳам кузатилади. Назарий фикри эса адабиѐтшунослик нуқтаи назари
ишланмалар соҳасида тажриба тўплаш тарафдорлари фикри билан зидма-зид
аввал излаб топилган ҳақиқатларни келаѐтир.
ривожлантириш орқали эмас, балки Бу тамойил бир неча ўн йиллар
янгидан-янги концепциялар мусобақаси давомида қандай қиѐфа касб этганини
орқали давом эттирилди. қисқача бўлса-да, кузатиш мароқлидир:
Шу вақтгача на назариѐтчилар, на Р. Якобсон (1959): ―Таржима бу –
ѐзувчилар хаѐлига таржима ўзи нима деган вербал белгиларни бошқа бирор тил
савол келмаган эди. Бунга ўз-ўзидан воситасида талқин қилишдир‖.
маълум ва барчага тушунарли ҳақиқат деб Э. Эттингер (1960): ―Таржимани
қараб келинарди. Табиийки, таржимага белгилар ѐки образларнинг бошқа
таъриф на Пушкин, на Жуковский, на Гѐте, белгилар ѐки образларга трансформацияси
на Шатобриан, на Гюго бисотида учрайди. (repesentations) жараѐни деб таърифлаш
Нафақат классиклар, балки К. Чуковский мумкин. Модомики, аслият бирор маънога
ва И. Кашкин китобларидан, 20-30-йиллар эга экан, унинг инъикоси (images) ҳам
адабиѐтшунослари ва назариѐтчилари худди шу маънога эга бўлиши, ѐхуд янада
асарларидан ҳам бундай таърифни топиш ҳаққоний қилиб айтилса, иложи борича
даргумон. Таржима назарияси ―илмий унга яқинроқ маънога эга бўлиши тақозо
давр‖га қадам қўйгач, ўзгача вазият юзага этилади‖.
келди. Бу даврда бир қатор олимлар У. Уинтер (1961): ―Таржима қилиш
таржимага ўзининг тўлиқ, мукаммал дегани биздан ташқаридаги ва бизнинг
таърифини беришга интилдилар. ичимиздаги оламнинг бир бўлаги
Таржиманинг лингвистик талқинини унга мумкин қадар эквивалент
дефинициялари К.Р. Баушнинг ушбу

5