Page 10 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

ЎЗБЕК ТИЛИНИНГ МИЛЛИЙ КОРПУСИДА ЛЕКСИК СИНОНИМЛАРНИ
БЕРИШ МАСАЛАСИ

Данияров Бахтиѐр Худайбердиевич,
НавДПИ ф.ф.н., доцент

Калит сўзлар: Электрон луғатлар, компьютер лексикографияси, кодлаш ҳамда
декодлаш принципи, корпус лингвистикаси, матн корпуси, миллий корпус, тил корпуси,
синонимлар базаси, синонимлар корпуси.

Тилшуносликка компьютер мумкин. Уларнинг қай тарзда сақланишига
технологияларининг жадаллик билан қараб махсус дастурлар ѐрдамида ҳар бир
кириб келиши, электрон луғатлар керакли сўз ѐки сўз бирикмаси учун унинг
яратилиши компьютер лексикографияси қўлланиши бўйича дарҳол мисоллар
йўналишининг шаклланишига олиб келди. топилиши, имло бўйича вариантлари,
Компьютер лексикографияси амалий синонимик қаторлари топилиши мумкин.
тилшуносликнинг муҳим таркибий қисми Матнлар корпусига оид илмий
бўлиб, унда лингвистик ва дастурий тадқиқотлар салмоғининг кўпайиши
таъминот асосида ишлайдиган, кодлаш натижасида тилшуносликда корпус
ҳамда декодлаш принципи асосида лингвистикаси йўналиши шаклланди
яратилган компьютер луғатлари, уларни [3.86]. Жаҳон тилларининг жуда
тузиш дастурлари, алгоритмлари кўпчилиги мукаммаллик даражаси, матнни
ўрганилади [3.85]. қайта ишлаш имконияти билан фарқ
Компьютер ѐрдамида яратилган қилувчи ўз миллий корпусларига эга [6.4]
электрон луғатлар китобий луғатлардан лиги тилшуносликнинг бу соҳасида анча-
бир қанча қулайликларга эгалиги билан мунча ишлар қилинганидан далолат
ажралиб туради. Улардан беради. Ўзбек тилшунос олимлари ҳам
фойдаланишнинг афзаллиги корпус лингвистикасининг амалий
тилшуносларнинг ихчамлиги электрон аҳамияти нақадар катта эканлиги
луғатларга нисбатан бир неча баробар тўғрисида ўзларининг қимматли
юқори бўлган лойиҳаларни амалга фикрларини билдириб ўтишган: корпус -
оширишларига туртки бўлди. Компьютер тил бирликларининг хусусиятларини
лексикографиясининг тараққий этиши аниқлаш мақсадида қидирув дастурига
билан тилшуносликда корпус бўйсундирилган матнлар мажмуи, табиий
лингвистикаси йўналиши пайдо бўлди. тилдаги электрон шаклда сақланадиган
Компьютер лексикографиясини ѐзма ѐки оғзаки, компьютерлаштирилган
электрон матнлар корпуси ѐки параллель қидирув тизимига дастурий таъминот
матнлар корпусларисиз тазаввур қилиш асосида жойлаштирилган он-лайн ѐки
мумкин эмас. Матнлар корпуси («corpus» офф-лайн тизимида ишлайдиган матнлар
лотинча «тана» деган маънони англатади) - жамланмасидир. Тил корпуслари - тил
бу электрон ҳолда сақланадиган муайян бўйича тадқиқот ва амалий топшириқлар
тил бирликлари бўлиб, улар тилшунослар ечими учун инкор этиб бўлмас иш қуроли.
томонидан турли хил муаммоларни ҳал У оддий электрон кутубхонадан
этиш ҳамда турли йўналишдаги фарқланади. Электрон кутубхонанинг
тадқиқотлар учун заруриятга қараб турли мақсади - халқнинг ижтимоий-сиѐсий,
шаклларда тузилади. Булар фонема, маънавий, иқтисодий ҳаѐтини акс
графема, морфемалардан тортиб ундан эттирувчи бадиий ва публицистик
каттароқ бирликлар - лексема, гап ва асарларни нисбатан тўлиқ қамраб олишга
матнлардан (бадиий ѐки илмий асар, газета эришишдир. Электрон кутубхона матнлари
ва журнал матнлари) ташкил топиши тил нуқтаи назаридан ишлов

9