Page 8 - 3_2019

Хорижий филология №3, 2019 йил

Шу ўринда фақат бадиий бошланди. Р.В.Ветеноу ―Ўзганинг санъат
таржиманинг ўзигагина берилган баъзи асари‖ (1969) китобида бу иборадан (―nur‖
таърифларни ҳам келтириб ўтиш мумкин. eine Ubersetzung‖) ―сўзма-сўз‖ таржима
Аммо улар анча оз, яна қатъий илмий билан ―эркин‖ таржима оралиғидаги
бўлмай, аксар тавсифий табиатга эга, ―ўрта‖ йўлни ифодалаш учун фойдаланади
қолаверса, асосан рус тили ѐхуд собиқ ва бу йўлни –энг мақбул, энг тўғри деб
Иттифоқ республикалари тилларида чоп ҳисоблайди (2).
этилган асарларда учрайди. Мазкур ибора, шунингдек, рус
Иқтибослар келтиришни яна ҳам тилидаги илмий адабиѐтларда ҳам
давом эттириш мумкин – шунда биз учрайди. Масалан,белорус олими
Бобилча ғала –ғовур кайфиятни янада аниқ П.Копанев таржима таърифидаги
ҳис қиламиз. Яна шуни ҳам кузатиш чигалликларни ўрганар экан (―сўзма-сўз‖,
мумкинки, умумийликка даъво қилувчи ―аниқ‖, ―ҳаққоний‖, ―адекват‖,
таърифлар борган сари мураккаблик ва ―тўлақонли‖, ―реалистик‖, ―функционал‖
мавҳумлик касб этади. Таржиманинг барча ва ҳоказо), тарихий тажрибага таянган
шакл ва турларини қамраб олишни мақсад ҳолда, ―одатдаги таржима‖ атамаси ўрнига
қилган бундай таърифларни ―таржиманинг ўзи‖ атамасини таклиф
такомиллаштириш ҳаддан ортиқ қийин ва этади. Ўз муносабати билан у қуйидагича
чигал машғулотдир. ѐзади: ―Бу ўринда ―таржиманинг ўзи‖
Айни чоқда, мутаржимлик атамаси тиллараро коммуникациянинг
фаолиятига қанча аниқ таъриф берилса, мазкур учинчи йўналиши генезиси ва
унинг бадиий тури алоҳида тадқиққа динамикасини таржимага доир
муносиблиги шунча аѐн бўлади. Бадиий тадқиқотларда кўп асрлик эксперимент
таржима, фақат ўз асос-негизига кўра, ўлароқ эсга олинувчи идеал таржима
умумий таржимачилик муаммолари билан ҳақидаги тасаввурлар билан боғлиқ ҳолда
боғланади, холос. Бу алоқадорлик бор- кўрсатиш учун баҳс-мунозара йўсинида
йўғи шу маънодаки, бадиий таржима – ишлатилмоқда‖ (3).
―сўз санъати‖, демак, унинг ―бирламчи 1993 йили В.Коллер мазкур иборани
унсури‖ –сўз. Бадиий таржиманинг кенг маънода қўллаш таклифи билан
спецификасига доир фикр-мулоҳазалар тил чиқди. У ―Таржиманинг ўзи‖ тушунчаси
қонуниятлари сатҳидан матн қонуниятлари ҳақида‖ номли мақоласида таржимани, бир
сатҳига кўчирилиши шу маънода ҳеч томондан, ―матнни қайта ишловчи хилма-
нимани ўзгартирмайди, негаки, матнни – хил фаолият‖ турларига (реферат, резюме,
лингвистика ва адабиѐтшуносликнинг шарҳ ва ҳоказо), бошқа томондан эса,
ўзаро ―учрашув‖ жойи деб аташ мумкин. ―бирламчи матн‖га муносабати нуқтаи
Бизнингча, энг муҳим жиҳат шуки, назаридан тадқиқ этиб, герменевтика
таржима дефинициясини тартибга солиш таъсирида ―нусха‖ (репродукция) ва
учун кўпдан-кўп саъй-ҳаракатлар ―маҳсулот‖ (продукция) атамаларини
қилинаѐтган бир пайтда баъзи истеъмолга киритди. Коллернинг фикрича,
тадқиқотларда ―одатдаги таржима‖ деганга ҳамонки сўз, биринчиси – фақат ―матний
ўхшаш иборалар ҳам пайдо бўлаѐтир. Бу нусха олиш‖ билан чекланувчи, иккинчиси
ибора илк бор Р.Якобсоннинг – ўзини ―бирламчи матндан мустақил‖
―Таржиманинг лингвистик аспекти сановчи таржималар ҳақида кетса, у ҳолда
ҳақида‖ (1959) номли мақоласида ―ўрта‖ истилоҳ сифатида ―таржиманинг
ишлатилган ва мазкур мақолада ―таржима‖ ўзи‖ (eigentliche Ubersetzung‖) атамасига
истилоҳига кенг семантик маъно зарурат туғилади. Сабаби, мазкур атама
юклатилган эди. Р.Якобсон ―вербал‖ ортида ―ҳар бир таржима назариясининг
таржимани ―одатдаги таржима‖ (―proper бош муаммоси‖ – ―эквивалент
translation‖) деб белгилади ва шундан сўнг муносабатлар‖ муаммоси туради(4).
бу ибора адабий таржимага доир Янги терминологияга қарамай,
тадқиқотларда янаям кўпроқ кузатила ―таржиманинг ўзи‖ ибораси аввалги ―но-

7