Page 106 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

―аѐл қиѐфасидаги нафосат‖ дея билан бир бутунликда таҳлил қилишга
таърифлайди ва лирик ҳаракат қилади, таҳлилда биографик
қаҳрамон(шоир)нинг бедор кечинмалари методдан фойдаланганига урғу қаратади.
ушбу нафосатни кўмсаш туйғуси эканига Олим мулоҳазаларига кўра ―...конкрет
урғу каратади. Мунаққид фикрича, асарни ―текст‖ деб оладиган бўлсак, унинг
шеърдаги маъшуқа ҳаѐтдаги реал аѐл мазмун –моҳияти фақат ―контекст‖дагини
тасвири бўлмай, балки афсонавий тўла намоѐн бўлиши мумкин‖ 35 . Ушбу
хислатларга эга илоҳийлашган дилбар қарашлардан келиб чиқиб, олим шеър
тимсолида келади. маъносини иккига –зоҳирий ва рамзий-
Кўриниб турибдики, устоз ботиний маъноларга ажратади. Унга кўра
О.Шарафиддинов ва Н.Каримовларнинг зоҳирий мазмунда мумтоз адабиѐтимизга
шеър ҳақидаги дастлабки муштарак хос анъанавий севги-муҳаббат мавзуси
қарашлари – унинг соф лирикага оид шеър куйланган бўлса, рамзий маъносида
сифатида тавсифланишидир. Мунаққидлар юртнинг миллий озодлик мотиви ифода
шеърдаги нафосат оламига йўғрилган этилган. ―Шоир дилидаги миллий
лирик кечинмани, поэтик образ ва истиқлол орзуси унинг ижтимоий-эстетик
ифодадаги жозибани шоир поэтик идеали мақомига кўтарилган эди. Шунга
маҳорати сифатида баҳолайдилар. Ҳар кўра, айтиш мумкинки, ―маъшуқа‖ Чўлпон
икки мунаққид фикрига кўра шеърдаги учун миллий озодлик рамзи эди, шу боис
гўзал - ―маъшуқа‖ илоҳийлашган ѐр ҳам шоир уни бошқа ҳамма нарсадан устун
36
тимсолида келади. ―Севгилисининг қўяди‖ , -деб ѐзади олим бу ҳақда.
бунчалар гўзаллиги эса ошиқни – ер Н.Каримов 2003 йилда чоп
одамини( таъкид бизники – Ж.Д.) эттирган ―Чўлпон‖ номли маърифий
32
алланечук хавотирга солади‖. романида ―Гўзал‖ шеъри талқинига яна
Н.Каримов фикрича, шоир бир бор тўхталиб, юқоридаги каби
―...номаълум дилбарнинг бу илоҳийлашган қарашларга муносабат билдириб, гўзал
образи орқали илоҳийлашган севги ким деган саволга қуйидагича жавоб
33
қиссасини яратишга эришди‖ . беради:
Ҳар иккала олим ҳам шеър ―Бундай лирик ҳарорат ва жозиба
таҳлилига бундан ортиқ тўхталиб ўтирмай билан тўлиқ сатрларда шарафланган гўзал
унинг жаҳоний баҳосини беради ва қизил рўмолли Ҳуррият эмас, балки
бизнингча, ортиқча таҳлилга ҳожат ҳам жамики гўзаллик тимсоли –
йўқ: яъни шеърнинг зоҳирий ва ботиний Соҳибжамолдир. Чўлпон улуғ рус шоири
маъносидаги уйғунлик ―илоҳийлашган Александр Блок сингари, ҳусни жамолда
севги қиссаси‖ни куйлашдир. беназр бўлган номаълум хонимнинг
Энди иккинчи қараш – шеърдаги образини чизган. Бизнинг устозларимиз
гўзалнинг миллий озодлик рамзи эканлиги ҳам шу шеърни ишқий лириканинг
ҳақидаги талқинларга эътиборни қаратсак. гултожи сифатида севиб ўқиганлар‖. 37
―Гўзал‖ шеърининг бундай талқинини Кўриниб турибдики, олимнинг ушбу
адабиѐтшунос Д.Қуроновнинг ―Чўлпон фикрлари гарчи номи келтирилмаса-да
ҳаѐти ва ижодий мероси 34 ‖ номли Д.Қуронов қарашларига жавобан
қўлланмасида кўрамиз. Олим Чўлпоннинг айтилаѐтгани англашилиб турибди.
бир қатор шеърларини давр билан, шоир Бироқ, шунга қарамай, бу хил
ҳаѐти ва дунѐқарашига оид манбалар фикрларнинг бошқа олимлар
кузатишларида ҳам учраши уларнинг

32 Шарафиддинов О. Чўлпон. –Т.: 1991. –Б.43. илмий ―даъво‖ларининг қай даражада
33 Каримов Н. Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон.
– Т.: 1991. –Б. 50.
35 Ўша манба, 30-бет.
34 Қуронов Д. Чўлпон ҳаѐти ва ижодий мероси. –Т.: 36 Ўша манба, 30-бет.
1997. 37 Каримов Н. Чўлпон.Маърифий роман.-Т.:124.
105