Page 107 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

асосланганлигини ўрганишни тақозо этади. шоир ѐки ѐзувчини топиш амримаҳол. Шу
Жумладан, Й.Солижонов ―Зулматдан нур маънода ватан ва миллат фидойиси
қидирганлар‖ номли қўлланмасида бўлмиш Чўлпон ижодини юксак
―Чўлпоннинг ―Халқ‖, ―Гўзал‖, ―Кўнгил‖, ватанпарварлик руҳида битилган ва
―Куз‖, ―Бинафша‖, ―Бузилган ўлкага‖, миллий озодлик мотивлари билан
―Мен ва бошқалар‖, ―Қўзғолиш‖, суғорилган асарларсиз тасаввур қилиш
―Алданиш‖, ― Эркинлик истаги‖ сингари қийин. Бу типдаги шеърларида шоир ўз
ўнлаб шеърларида эрк туйғуси, истиқлол концепциясини аниқ-тиниқ баѐн этади,
умиди ѐрқин ифодаланган‖, 38 деб ўткир публицистик руҳ билан суғорилган
ѐзса,филология фанлари доктори И. ижтимоий-эстетик мазмун миллатни юрт
Эрматов ―Чўлпон шеъриятида коннотация озодлиги йўлида курашга чорловчи пафос
қудрати 39 ‖ номли мақоласида ―Гўзал‖ даражасига кўтарилади. Бунга мисол
шеъри таҳлилларидан келиб чиқиб, қилиб ―Бузилган ўлкага‖, ―Амалнинг
қуйидагича хулосага келади: ўлими‖, ―Ўзбегим‖, ―Кишан‖, ―Тун‖ ,
―Хулоса қилиб айтганда, ―Гўзал‖ ―Қўзғолиш‖ ва бошқа кўплаб шеърларини
шеърининг марказида турган рамз Чўлпон келтириш мумкин.
умрининг охирига қадар фақат тушларида Д. Қуронов ―контекст‖ сифатида
кўрган, у мансуб бўлган миллат вакиллари келтирган омиллар - шеър ѐзилган
эса қарийб бир юз қирқ йилдан кейингина вақтдаги руҳий ҳолат, давр руҳи,
40
ўнгида эришган миллий озодлик экан‖ . ―Алданиш‖ ва бошқа таҳлилга тортилган
Кўриниб турибдики, олимларнинг шеърлар олим хулосаларини асослашга
хулосаси бир хил бўлиб, шеърдаги ―гўзал‖ хизмат қилмайди. Чунки мунаққид
рамзий образ сифатида миллий озодлик фикрини асослаш мақсадида ―Гўзал‖
ғоясини ифодалашга йўналтирилгани шеъри атрофида айланади-ю, лекин
таъкидланмоқда. шеърнинг ўзини таҳлилга тортиб, ― мана
Шеър талқинидаги бундай турлича бу сатрлар ѐки образлар миллий озодлик
қарашлардан табиий савол туғилади: ғоясига ишора‖, деб кўрсатмайди. Аксинча,
мадомики, шеър талқинида устувор икки шеърдаги етакчи поэтик образлар – ―ошиқ‖
хил қараш вужудга келган экан, унинг ва ―маъшуқа‖ образларини ―...улар
қайси бири ҳақиқатга яқинроқ? Аслида-ку, шеърнинг мазмун тизимида бир унсур,
талқинларнинг бундай ранг-баранглиги холос‖, дея бирѐқлама хулосага келади.
герменевтиканинг ютуғи ҳисобланади. Ваҳоланки, олимнинг ушбу фикрларидан
Зеро, адабий-танқидий талқинлар кейин келтирилган шеър структурасига
субъектив қарашлар ҳосиласи сифатида оид таҳлиллар бу образлар шоир эстетик
қанча хилма- хил бўлса адабиѐт илми идеалини ифодаловчи асосий поэтик
шунча ютади. Бироқ, айни пайтда, образлар эканлигини асослашга хизмат
талқинлар бадиий матн билан қай қилади. Зеро, шеърдаги бошқа поэтик
даражада боғланган ѐки илмий жиҳатдан унсурларни – юлдуз, ой, шамол, кун каби
асосланган, деган масала асосий мезон образларни бир нуқтада жамлаб, муайян
эканини ҳам ѐддан чиқармаслик зарур. мақсадга йўналтираѐтган асосий поэтик
Таъкидлаш жоизки, қалбида Ватанга образлар – бу ошиқ ва маъшуқа образидир.
муҳаббат туйғуси жўшмаган, ўз Айнан шу образлар гўзал маъшуқа ишқида
ижодининг муайян бир йўналишини ватан ѐнаѐтган ошиқнинг бедор қалб
ва миллат мадҳи билан безамаган бирорта кечинмаларини ифодалашга хизмат қилади.
Буни олимнинг ўзи ҳам кузатувлари

38 Солижонов Й.Зулматдан нур қидирганлар. – давомида эътироф этади.
Т.:2007. –Б.65. Филология фанлари доктори Т.Ёрматов
39 Бадиий асарларни шарҳлаб ўрганиш: тарих, мақоласида ҳам шу фикр илгари сурилади.
тажриба ва технология мавзусидаги илмий-амалий Муаллиф мақолада, чўлпоншунос
анжуман материаллари. –Т.: -Б.57-60.
40 Н.Йўлдошевнинг шеър ҳақидаги
Ўша манба, 60-бет.
106