Page 108 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

фикрларини инкор этар экан, шоир шеърда деб бошланганда, номинатив маъно
ошиқ бедорлиги ѐки маъшуқа гўзаллигини сақланиб семантик коннатацияга
мадҳ этиш билан чекланмагани, ―...бу асосланган рамз юзага келмаган бўлур
тасвир ѐнғоқнинг пўсти каби эканлиги, эди‖, деган қарашларига эътибор
шеърхон учун керакли мағиз эса бутунлай қаратайлик. Муаллиф бу ўринда ―кўк‖ сўзи
ўзга мазмун ва бадиий ғоя билан фақат кундузга нисбатан, ―осмон‖ эса
41
суғорилганлиги аѐн бўлади‖ , деб ѐзади. кечага қўлланади, демоқчидай туюлади.
Олимнинг ўз фикрларини асослаш учун Ахир, кечанинг ҳам, кўкнинг ҳам кўплаб
келтирган талқинларига тўхталишдан синонимлари бор ва шоир шеърдаги
олдин, айтиш жоизки, Чўлпоннинг поэтик поэтик мақсаддан келиб чиқиб, энг
маҳоратини намоѐн қилувчи гўзал ифодавийини қўллаши табиий. (― Кеча
мисраларда битилган тасвирларни оқшом фалакда//Ой бўзариб ботганда.
―ѐнғоқнинг пўсти‖га ўхшатиш унинг Зуҳра юлдуз милтираб // Хира ханда
эстетик диди, шеърий нафосатни қай отганда‖. А.Орипов). Бинобарин,
даражада ҳис қилишини тўла англатиб юқоридаги мулоҳазаларни ўқиганда, ―Нега
турибди. энди шоир поэтик гўзал ифода ўрнига
Мақолада ―Гўзал‖ шеъридан жайдари, бадиийликдан йироқ сатрларни
келтирилган қўчирмадан кейин олим ѐзиши керак экан‖, деган эътирозни
қуйидагича фикрларни ѐзади: билдиргингиз келади. Қолаверса,
―Герменевтика қоидаларига амал ―Қоронғу кеча‖ бирикмаси матнда поэтик
қилган ҳолда мисралардаги сўзлар ифодадан ташқари вақт, пайт маъноларини
талқинига эътиборни қаратадиган бўлсак, ҳам англатиб келмоқда. Яъни, ҳали ой
―кеча‖ сўзи, аѐнки, қоронғиликни чиқиб, атроф ѐришмаган, қоронғи тушиб
англатади. Қолаверса, ―кўк‖ сўзи фақат ѐруғ юлдуз чиққан палла, деган
―осмон‖га кундузги ѐруғлик маъноси борки, вақт тушунчаси ошиқнинг
шароитидагина маъно жиҳатдан уядош кечаси билан бедор ҳолатини ушбу
бўла олади. Аммо Чўлпон ―кеча‖нинг тасвирдан кейинги ой, тонг шамоли, кун
олдидан атайлаб қоронғи изоҳловчисини образлари орқали ифодаламоқда.
келтиради, қоронғи осмоннинг ўрнига эса Бинобарин, шеърдаги юлдуз, ой, шамол,
―кўк‖ни қўллайди. Шеър ―Қоронғу кечадан кун каби поэтик образлар шоирнинг
кўкка кўз тикиб‖ дея бошланади. Агар эстетик мақсадини ифодалаш учун бир
биринчи мисра ―Кечаси осмонга кўз тикиб‖ нуқтага жамланган унсурлардир.
дея бошланганда, номинатив маъно Олим фикрини давом эттириб, кеча
сақланиб, семантик коннотацияга ва кундузнинг ―символик‖ хусусиятини
асосланган рамз юзага келмаган бўлур куйидагича кенгайтиради: ―Айрим
42
эди‖. китобхонлар роман сарлавҳасидаги (гап
Очиғи, ушбу мулоҳазаларни ўқиган ―Кеча ва кундуз‖ романи ҳақида кетяпти –
китобхон олимнинг нима демоқчилигини Д.Ж.) ―кеча‖ни ўтган замон (феодализм),
англаши қийин кечади. ―Кеча‖нинг ―кундуз‖ни эса шўролар даври(социализм)
―қоронғулик‖ни англатиши, ―кўк‖нинг деб тушунишади. Чўлпон ―Кундуз‖ни
осмонга фақат ―кундузги ѐруғлик халқимизнинг темурийлар, шайбонийлар
шароитида уядош?‖ бўлиши ҳақидаги ва уч хонлик давридаги миллий
ажабтовур талқинларни қўя турайлик-да, мустақиллигининг символи, ―Кеча‖ни эса
шеърнинг дастлабки мисраси ҳақида ―Агар большевиклар бошлаган қўпорувчилик,
биринчи мисра ―Кечаси осмонга кўз тикиб‖ зўравонлик ва қирғиндан иборат қоронғи
йўлсизликнинг рамзи сифатида қўллаган
41
Бадиий асарларни шарҳлаб ўрганиш:тарих, бўлса-чи?‖(58-бет).
тажриба ва технология. –Т.: 1014.-Б.58. Албатта, олим томонидан
42
Бадиий асарларни шарҳлаб ўрганиш:тарих, айтилаѐтган бу мулоҳазалар яхши ният
тажриба ва технология. –Т.: 1014.-Б.58. билан, Чўлпондек ―элни мажнун бўлиб‖

107