Page 32 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

Шу нуқтаи назардан олганда, бир функциялари, конвергенцияси), балки
тилда сўзлашувчи /ѐзувчи/лар ундан лингвокогни-тив, психолингвистик,
фойдаланаѐтганларида унинг индивидуал социолингвистик ва лингвокультурологик
ва умумий жиҳатларини келтириб жиҳатларини ҳам эътибордан четда
чиқарувчи икки муҳим омил, яъни қолдирмасликни тақозо этади.
лингвистик ва нолингвистик омиллар Таҳлилларимиз шуни кўрсатдики,
борлигини эътироф этишлари жоиз. гиперболемаларнинг лингвистик
Бир томондан олиб қараганда, жиҳатлари уларни воқелантирувчи
лингвистик омиллар тилда вербализаторларнинг лисоний белгилик
сўзлашувчиларнинг тил бўйича (хусусан, хусусиятлари, структурал-семантик
гиперболемалар 2 бўйича) билимлари жиҳатлари ва уларнинг мулоқотда
қамрови, яъни лингвосфераси (тўғрироғи, қўлланиш қонуниятлари билан боғлиқ
гиперлингвосфераси-hyperlinguosphere), экан.
қолаверса, мазкур билимлар йиғиндиси, Гиперболемаларнинг
мажмуаси, яъни лингвалитети (тўғрироғи, лингвокогнитив жиҳатлари эса
гиперлингвалитети -hyperlinguality) ва сўзлашувчи/ ѐзувчиларнинг онгида,
уни тўғри қўллай олиш, яъни тафаккурида мавжуд бўлган универсал
коммуникатив-прагматик жиҳатдан концептуал семантика, хусусан,
уларни мулоқотда адекват қўллай олиш “муболаға концептуал семантика”си
лаѐқати (яъни гиперлингвабилитети- мазкур эмик бирликларнинг
hyperlinguability) ва у билан боғлиқ бир лингвокогнитив асосини ташкил
3
қатор бошка омиллар билан узвий боғлиқ. килишини эътироф этиш билан
Иккинчи томондан олиб қаралганда, тушунтирилади (Қиѐсланг: Вежбицкая
сўзлашувчи /ѐзувчи/ ўз билимларини 2001, 152).
(хусусан, гиперболемалар бўйича Ҳар қандай концептуал семантика
билимлари мажмуаси, сўзлашувчининг каби, “муболаға” концептуал семантикаси
гиперболемаларнинг структурал-семантик, ҳам мулоқот учун зарур бўлган
коммуникатив-прагматик, семантикалар сирасига киради, чунки усиз
лингвокультурологик, лингвостилистик (яъни мазкур семантика тил воситалари
жиҳатлари бўйича билимлари) бевосита орқали воқелантирилмаса) мулоқот талаб
тилда қўллаѐтганда нолингвистик даражасида кечмайди, тўлақонли
омилларнинг когнитив, психологик ва бўлмайди.
социологик аспектлари ҳам лингвистик Шуниси эътиборга моликки, ҳар
аспект билан чамбарчас боғлиқ бир концептуал семантика, шу жумладан,
эканлигини эътироф этиш жоиздир. “муболаға‖ концептуал семантикаси ҳам,
Бундай ҳолат гиперболемаларни тадкиқ тилда сўзлашувчилар коммуникатив
қилишда уларнинг нафақат лингвистик (мулоқот) мақсадлари (интенциялари)
(структур-семантик, функционал билан узвий боғлиқ бўлиб, уларни амалга
(коммуникатив-прагматик) ва лингво- оширишга бевосита хизмат қилиши
стилистик жиҳатлари (бўѐқлари, умумлисоний қонуниятдир. Онгдаги,
тафаккурдаги ҳар қандай концептуал
2 Муболағалашган семантикага эга бўлган эмик бирлик семантика тилда уни воқелантирувчи
«гиперболема» ва этик бирлик ―гипербола‖ҳақида махсус воситалар, яъни вербализаторлар
батафсилроқ каранг: Карабоев 2015, 74).
3 Бу ерда тилда сўзловчининг ―коммуникасфераси‖ (репрезентантлар ѐки воқелантирувчи
(мулоқат олиб бориш бўйича билимлар қамрови), воситалар) бўлишини сўзсиз тақозо этади.
“коммуникалитети” (коммуникация олиб бориш Тадқиқ қилинаѐтган эмик бирлик
бўйича малака ва кўникмалари йигиндиси) ва
коммуникабилитети”( коммуникация олиб бориш саналмиш ―гиперболема‖ларнинг ўзига
бўйича малака ва кўникмалардан фойдалана олиш ҳос психолингвистик жиҳатлари ҳам
лаѐқати)(Хошимов 2015, 178) каби омиллар ҳам борки, улар ѐрдамида мазкур
мавжуд.
31