Page 34 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

коммуникатив-прагматик мақсадлари, ўзлаштирилиши ва мулоқотда
муддаолари ва ниятларига тўлақонли қўлланилиши мумкин ва ҳ.к ).
эришишларини таъминловчи махсус Бундан келиб чиқадики, тилда
воситалардир. гиперболик воситаларнинг у ѐки бу
А.А.Потебня таъбири билан шаклда ва мақсадли қўлланилиши тилда
айтганда, “муболаға” тилда сўзлашувчи/ сўзловчиларнинг, энг аввало, социал
ѐзувчининг маълум бир кучли сезгидан, мақоми, ҳаѐти, атрофидаги социал муҳит
ҳиссиѐтдан лол бўлиб қолиш омили унга (оила, иш жойи), тарбияси, касби,
нарса ва ҳодисаларнинг ҳақиқий ҳажми, кундалик фаолияти, хоббиси,
сиғими (миқдори, сифати, даражаси, «концептосфераси (моноконцептосфераси
ҳолати - Ж.К.)ни тўғри кўришга халақит /поликонцептосфераси)»,
беради (Потебня 1958, с.161). «концептуалитети (моноконцептуалитети/
Шундай қилиб, ―муболаға‖, одатда, поликон-цептуалитети)», «лингвосфераси
объектив борлиқдаги воқеа, ҳодиса ва (монолингвосфераси/
предметларнинг ҳолатий, миқдорий ва полилингвосфераси)», «лингвалитети
5
даражавий хусусиятларини ифодалашнинг (монолингвалитети/ полилингвалитети)» ,
энг қулай ва махсус воситасидир, чунки шунингдек кайфияти, руҳияти, қолаверса,
уларнинг табиий ҳолатини ифодалашдан феъл-атвори, табиати, мижози ва бошқа
атайлаб қочиш тилда сўзловчи/ѐзувчининг омилларга ҳам бевосита боғлиқдир.
ўзидаги субъектив эмоционал ҳолатни ўзи Бундай омилларнинг барчаси жонли
хоҳлаган даражада, шаклда бўрттириб, мулоқотда маълум бир жиҳат тавсифи
муболағалаштириб ифодалаш муддаоси даражасини муболағалаштирилиб
билан бевосита боғлиқдир. воқелантирилишида аниқ кўзга ташланади.
Гиперболемаларнинг Гиперболемаларнинг
социолингвистик жиҳатлари шуниси лингвокультурологик жиҳатларига келсак,
билан муҳимки, улар гиперболемаларни улар мазкур тил бирликларининг
қайси социал қатламга тегишли тилда лингвокультуремалар сифатида
сўзловчи /ѐзувчилар/ мазкур тил қўлланишида ўзларини ѐрқин намойиш
бирликларининг қандай турларидан этадилар. Маълумки,
қаерда, қачон ва нима учун, қандай ―лингвокультурема‖(Воробьев 1997, 69;
мақсадларда, қандай кайфиятда ва Юсупов 2011, 34-35 ва б.) шундай тил
руҳиятда қўллашларини белгилаб беради. бирлигики, у ўз ичига денотатив маъноси
Демак, у ѐки бу гиперболеманинг нутқда билан бир қаторда маданият
қўлланилиши ўз-ўзича кечаверадиган семантикасини ифодаловчи камида бир
воқелик бўлмай, балки социолин-гвистик компонентни ҳам мужассамлантирган
омиллар томонидан ҳам бошқариладиган бўлади. Масалан, ўзбек тилида
мураккаб жараѐндир. Бу ҳолат Даққиюнусдан (Даққиѐнусдан) қолган
гиперболеманинг мавжуд социал нарса, Алмисоқдан қолган нарса, энангни
қатламнинг у ѐки бу сўзловчиси ѐзувчиси Учқўрғондан кўрсатаман, арши аъло,
томонидан ўринли, онгли ва мақсадли боши осмонга етмоқ, “асфаласофунга
қўлланилишига асос бўлади (агар жўнатмоқ, оѐғини қўлига олиб югурмоқ,
жамиятда истеъмолда ѐнма-ѐн ўпкасини қўлтиқламоқ, юрагидан жой
қўлланиладиган тиллар бўлса, унда
субстрат, суперстрат, адстрат 5 Ушбу тушунчалар ва атамалар бир ѐки бирдан ортиқ
ҳодисаларига эътибор қаратилиши ҳам тил ва маданият эгалари бўлган шахсларнинг ўзгалар
лозим, масалан, русча слишком, чересчур, билан бўлган мулоқоти пайтида унинг тафаккурида
лингвокогнитив,
кечадиган
психолингвистик,
беспардонно, инглизча супер, ўзбекча зўр, лингвокультурологик ва бошқа жараѐнлар билан узвий
каби муболаға сўзлари халқ боғлиқлиги ва бошқа шунга ўхшаш омиллар ҳақида.
истеъмолидаги ўзга тиллар томонидан Батафсилроқ маълумот олиш учун каранг: (Ҳошимов
2015, 178).
33