Page 43 - 1-2016

Хорижий филология. №1, 2016 йил

келган. Рус шарқшуноси А.Н.Самойлович қилган Е.Э.Бертельс унинг оригинал шоир
“Мен –Мажнун, Туркистон -Лайли‖, деб эканлигини исботлаган. Шоирнинг эпик
ѐзганида, Гѐте “Ғарбу Шарқ” девонини достонлари С.Иванов, Л.Пеньковский,
битганида, С.Н.Иванов рус талабалари Вл.Державин, С.Липкин, А.Старостинлар
олдида “Лисонут -тайр” достонидан томонидан маҳорат билан ўгирилган
қилган таржималарини берилиб бўлса, асл туркий жанр ҳисобланган
ўқиганида, “Фарҳод ва Ширин” туюқларини А.Н.Самойлович ва
достонини немис тилига ўгирган С.Н.Иванов рус тилида қайта яратдилар.
А.Курелла достонни Ғафур Ғуломга Ўтган асрнинг 1968-1969 йиллари рус
ўқитиб, аслият оҳангига соатлаб қулоқ тилида нашр этилган 10 жилдлик Алишер
тутганида нималарни ҳис қилганини Навоий асарларининг 1-2 томларига жами
тушуниш мумкин. Кейинги йилларда 754 та ғазал (Навоий ғазалиѐтининг
Ғарбий европалик ва америкаликларнинг ярмиси ҳам эмас), 24 та рубоий, 52 та
шарқ мусиқаси билан бир қаторда шарқ қитъа, 11 та туюқ, 14 та таржиббанд, 1 та
ғазалиѐтига бўлган қизиқишлари ҳам фард, 1 та соқийнома таржимаси
тобора ортиб бораѐтганлигини кузатиш киритилган [5, I –II томлар].
мумкин. АҚШнинг Вейслан университети Алишер Навоий лирик асарлари
томонидан чоп этилган «Ravishing тўпламини рус тилида қайта яратишда 40
lisunites. Real Chazals in English» (2000 га яқин таржимонлар ишладилар. Шунга
йил) тўпламида 160 га яқин америкалик кўра, таржималарнинг савияси ҳам
шоирнинг инглизча ғазаллари турлича. Бундан ташқари, бу жиддий
келтирилган. Шу ўринда савол туғилади: нашрдан сўнг, гўѐки Навоий асарларини
Алишер Навоийнинг илмий мазмундаги таржима қилиш ишларига нуқта
асарлари, эпик достонлари рус ва европа қўйилгандек, янги таржималар матбуотда
китобхонлари орасида маълум ва машҳур узоқ вақт кўзга ташланмагани сир эмас.
бўлгани ҳолда, унинг лирик шеърлари Собиқ тузум мафкураси тазйиқи остида
Умар Ҳайѐм рубоийлари ѐки Ҳофиз “таржиманинг конвенционал нормаси” га
ғазаллари сингари машҳур мувофиқ ҳисоблаб, “Хамса”
бўлмаганлигининг сабаби нимада? достонларини таржима қилишда катта
Ғарб филологик илмида узоқ қисқартиришларга йўл қўйилганлиги,
йиллар давомида Навоий шахсиятига натижада бешликнинг бир бутунлигига
назиранавис шоир сифатида нотўғри путур етказилганлиги тўғрисида ўша
қарашлар оқибатида унинг ижоди йиллардаѐқ Г.Ғофурова (1973),
таржимонлар эътиборидан четда қолдими Н.Владимирова (1978), С.Иванов (1978),
ѐки форс –тожик тилидан рус ва европа Л.Серикова (1980), Ғ.Саломов (1983) ва б.
тилларига таржима қилиш анъанаси авж томонидан очиқ–ойдин танқидий фикрлар
олган даврларда ҳам туркий тилдан билдирилган бўлса-да, таржима
таржима қилиш ишларининг амалиѐтида қарийб ярим аср давомида
оқсаганлигиданми? бирор-бир силжиш кўзга ташланмади.
Шу ўринда айтиш лозимки, Шу ўринда, айтиш лозимки,
Собиқ совет тузуми даврида иттифоқдош шоир эпик достонларининг русча
республикалар миллий адабиѐти таржималари ўз ўқувчиларини топган
намояндаларининг ижодидан рус тилига бўлса-да, лирик шеърларининг
таржима қилиш ишлари сиѐсий таржималари у қадар муваффақият
мажбурият юзасидан бошланган бўлса-да, қозонмаганлигини орадан ўтган ярим
рус шарқшунослари ва шоир – асрлик вақт кўрсатиб турибди. Фақат
таржимонлари бу ишга масъулият ва меҳр кейинги йилларда Навоий лирикасидан
билан ѐндашдилар. Хусусан, Навоийнинг Маргарет Ветлин, Л.Кметюк,
бадиий ижодини чуқур тадқиқ ва таҳлил Қ.Маъмуров, Д.Султоновалар инглиз
42