Page 8 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

Релевантлик (жуялилик) тамойили олам ҳақидаги билим-тушунчаларидан
диалогик нутқда қай даражада намоѐн таркиб топишини таъкидлаѐтиб,
бўлишини қуйидаги нутқий актлар коммуникация, худди инсон фаолиятининг
алмашинуви мисолида кўришимиз бошқа турлари каби, имкониятлардан
мумкин: фойдаланиш самарасини ошириш, яъни
Аҳмад: Тушликка биз билан кам энергия сақлаш асосида натижага
борасанми? эришишни мақсад қилиб қўйишини
Тошмат: Соат бирлар атрофида бироз уқтиради. Бошқача айтганда,
вақтга банкка киришимиз керак. тингловчининг билими ортиқча куч,
Тошматнинг жавоби аниқ бир энергия сарфисиз янгиланиши, бойиши
пропозиция шаклига эга бўлиши учун зарур. Мулоқотга киришаѐтган шахс
ушбу нутқий тузилма референти айтаѐтганлари тингловчи (ўқувчи)лар учун
тўлдирилиши, маъно жиҳатдан релевант (тушунарли, маъқул) эканлигига
аниқлаштирилиши, лозим бўлганда ўзини олдиндан ишонтиради. Ушбу ишонч
бойитилиши зарур. Бу хилдаги мантиқий ―инсоннинг психологик қобилияти ва
лисоний амалларнинг бажарилиши коммуникация жараѐнининг асосий
контекстдаги маълумотлар асосида тўғноғичидир‖ (Gutt 1996). Шу аснода
таъминланиб, релевантлик тамойили маъно тингловчи когнитив муҳитини
назоратида бўлади. Жумладан, Аҳмад янгилайдиган ҳодиса кўринишини олади
берилган жавобнинг мазмунини англаши ва бунда коммуникациянинг
учун ―бизлар‖ шаклининг референтини муваффақияти сўзловчининг интенцияси
топиши керак. Худди шунингдек, ―бироз тингловчига тушунарли ва эътиборли
вақт‖ бирикмасининг референтини излаш бўлиши билан таъминланади. Мулоқот
шарт, чунки ―бироз вақт‖ бир неча коммуникаторнинг мақсадини тингловчига
дақиқани ѐки бир неча соатни етказиш истагида кечади. Тагмаъноли,
англатаѐтганлигини билиш муҳимдир. яширин ахборот релевантликнинг
Фақат шу каби амалларнинг бажарилиши оптималлашуви орқали заҳираланади.
Тошмат тушликка таклифга рад жавобини Релевантлик назариясининг
бераѐтганини равшанлаштиради. Ушбу таржимашуносликка татбиқи
имплицит мазмуннинг ифодаси ва имкониятлари унчалик мукаммал
фаҳмланиши Тошмат бераѐтган жавобнинг ўрганилмаган ва бу масалага оид
мантиқий таҳлили ва Аҳмаднинг билим ишларнинг сони ҳам ҳозирча кўп эмас
кўлами билан чегараланиб қолмасдан, (қаранг: Boase–Beir 2004; Нatim and
балки жавобнинг мазкур контекстга Mason1990; Нatim 2001; Dahlgren
релевантлиги ѐки жўялиги билан ҳам 2000,etc.). Ҳар ҳолда, ушбу назариянинг
белгиланади. Релевантлик тамойили, ўз энг қатъиятли ташвиқотчиларидан бири
навбатида, Тошматнинг жавоби тушликка Эрнст–Август Гуттдир. Лондон
таклифнинг билвосита инкоригина бўлиб университетида 1989 йилда Д.Вилсон
қолмасдан, балки тушликка раҳбарлигида докторлик диссертациясини
бормаслигининг сабабини сўраш ҳимоя қилган бу немис олими кейинчалик
борасидаги саволнинг олдини ҳам олади. ―Translation and Relevance: Cognition and
Бундан кўринадики, нутқий тузилма Context‖ (1991,2000) номли
мазмунини аниқлаш икки босқичли монографиясини чоп қилдирди. Ўз
фаолиятдир ва уларнинг биринчисида юртдоши Волфрам Вилснинг ―ўтган
сўзловчининг коммуникатив интенцияси, асрларда билдирилган фикрлар ўзаро
мақсади ҳақидаги фараз шаклланса, боғланмаган қайдлар қоришмаси‖
иккинчисида эса, ушбу фаразнинг тасдиғи эканлиги ва ―айрим муҳим фикрлар
изланади. айтилган бўлса–да, лекин улар ҳеч қачон
Шпербер ва Вилсон контекстни бирор бир умумий, ягона мундарижадаги,
нутқий актни тушуниш учун лозим бўлган барча учун яроқли назария атрофида
воситалар тўплами ѐки тингловчининг бирлашмадирлар (Wills 1982:11), деган

7