Page 12 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

тўлиқ такрор такрорлаѐтганлигига фикридаги бардавомликни йўқотади.
нисбатан берилади. Гарчи маъно ва Шунингдек, олим ўз таҳлилида асосий
ахборот аслиятнинг ўз ўқувчилари билан эътиборни меъѐрдан чекиниш ҳолатларига
муносабати кўламида туғилар экан, у қаратади ва луғавий маънодаги ноаниқлик,
ҳолда маънонинг муқобиллиги юқори метафора, урғунинг нотўғри қўйилиши
даражада бўлишини ҳам таржиманинг каби ҳодисаларни бир қаторга қўяди.
ўқувчи тасаввурига мос келиши, унинг Ҳақиқатда эса, чекиниш ҳолатларини
кутганидек бўлишига боғлиқ. излаш мўлжали матнни ўқиш
Таржима матннинг ўқувчиси ҳаракатининг ягона мўлжали эмаслиги
муаллифнинг мақсадини англаши учун ҳар кўзга ташланади, ҳамда эквивалентлик
бир қатламдаги ишоралар, ―калит‖ доирасига киритиладиган таржимада
кўрсаткичларини топа олиши шарт. чекинишларни қайта яратиш таржима
Таржимон, маданиятлараро мулоқот вазиятини тўлиқ акс эттирмаслиги мумкин.
воситачиси ролини ўтаѐтиб, аслият матни Боз устига, чекинишларни топиш режаси
ўқувчиларнинг тахминлари, юзага келиши дескриптив таржимашуносликда
мумкин бўлган ментал ҳолатлари, фикр- қўйилаѐтган талабларга у қадар
хулосаларидан хабардор бўлиши керак. ҳозиржавоб эмас (қаранг: Toury 1995:77-
Шунга биноан, ўз пайтида Ю.Найда 78).
таклиф қилган ―динамик эквивалентлик‖ Олдинги саҳифаларда қайд
тушунчаси ўрнига ―ўзаро мулоқот қилинганидек, Э.Гутт оптимал
эквивалентлиги‖ тушунчасини истеъмолга релевантлик ва тавсифий ўхшашликни
киритиш мумкин. Чунки таржимон таржиманинг етакчи тамойиллари
бажарадиган лисоний танловлар матн сифатида эътироф этган. Менимча, Г.Кук
шакли ва ўқувчи онги ўртасидаги когнитив таклиф қилган когнитив кўчим
боғланишларга мос келиши керак. тамойилини ҳам шу қаторга киритсак хато
Таржимоннинг танлов борасидаги қилмаймиз. Ушбу тамойил таржима
қарорлари ва муқобил шакл-ибораларни яратилишида фаоллик кўрсатаѐтган
топиш борасидаги ижодкорлиги шахснинг мақомини қатъийлаштиради.
ўқувчининг тахмин–хулосалари ҳамда Таржима уни қабул қилувчилар онгида
олинадиган ахборот билан уйғунлашуви маълум кўчимлар, ўзгаришларни юзага
кутиладиган ҳолдир. келтириши шарт, акс ҳолда унга ҳожат ва
Схемали таҳлилнинг татбиқи эҳтиѐж йўқ. ―Когнитив кўчим‖
релевантлик назариясининг тушунчасининг мундарижаси контекст
имкониятларини кенгайтириши аниқ, бу таъсири, самараникидан кенгроқ, чунки у
албатта мулоқот бирликлари ва матнни нафақат микроматндаги ўзгаришларни,
тушуниш жараѐнига когнитив балки тўлиқ таржима контекстида ҳосил
заҳираларнинг алоҳида боғламларини бўладиган мантиқий ўзгаришларни қамраб
жалб қилиш сари қўйилган қадамдир. олади.
Шунинг билан биргаликда, ушбу назария М.Макаров қўрсатиб ўтганидек,
доирасида қўлланилаѐтган баъзи дискурс ва бошқа турдаги нутқий фаолият
тушунчаларнинг мундарижасини ташқи ва ички контекстларга эга бўлади
охиригача англаш қийин эканлигини (Макаров 2003:147). Улардан биринчиси
унутмайлик. Ачинарлиси, ―схема‖ мулоқот вазиятини ва маълум жамоа,
тушунчасининг ўзи ҳам бундан холи эмас. гуруҳдаги антропологик, этнографик,
Бинобарин, Г.Кукнинг наздида, ўқувчи ижтимоий, руҳий, маданий шароитларни
маънони ўз схемасига (―билимига‖ дегим акс эттирса, иккинчиси эса,
келади–Ш.С.) биноан яратади ва схема мулоқотдошларнинг ментал қобилияти
матн билан танишиш мобайнида ўзгариб ҳудудига оиддир. Ушбу икки турдаги
боради. Лекин у лисоний схемаларга контекстни моҳиятан ягона бир
асосланган тузилмалар таҳлилида формал– ҳодисанинг икки жиҳати сифатида қараш
структур ѐндашувга таяниши билан мумкин. Уларнинг фарқи фақат семантик

11