Page 10 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

which mind / clouds when examining itself / ўтади. Зотан, контекстда ҳосил бўладиган
too closely (Thomas 1990:12). маъно жилолари фақат ахборот узатувчи,
Ушбу сатрлардаги mind ва clouds яъни муаллифнинг мақсадини акс эттириб
сўзлари от ва феъл туркумларига бир қолмасдан, балки унинг мақсадидан
хилда оид бўлиши туфайли шеърнинг ташқари, беихтиѐр ҳосил бўлиши ҳам
мазмунини англаш ва таржима қилиш мумкин. Олимнинг қайдича, инсон
катта қийинчилик туғдиради. Матнни бажарадиган коммуникатив ҳаракатлар
оддийгина ўқиб, унинг мазмунини чақиб ўринли ахборот алмашиш нияти билан
бўлмайди. Агарда биз mind clouds чегараланиб қолмайди (Cook 1994:44). Шу
бирикмасидаги mind элементини от сабаб, айрим мулоқот шароитларида, бу
сифатида қабул қиладиган бўлсак, у ҳолда сўзловчи муаллифнинг режасига кирмаса-
шеърнинг биринчи қаторидаги God‘s mind да, ўзига хос ―тингловчини ўзгартириш‖
бирикмасини эслашга мажбурмиз. Бу қоидасига риоя қилишга тўғри келади.
сифат ассоциатив боғланишлар маъно ва Баъзан, ҳатто, тил ментал тасаввурни
мақом фарқланишида муҳим ўринни ўзгартириш вазифасини ҳам ўтайди.
эгаллайди. Бу каби нутқий тузилма Когнитив кўчимлар, улар режали ѐки
маъносини аниқлаш ҳаракати режасиз бўлишидан қаъти назар,
қийинчиликка ундайдиган ҳолатларда таржимашунослик учун муҳимдир.
мазмунга ишора қилувчи омилларга Умуман олганда, таржима ташаббусининг
мурожаат қилиш лозим бўлади. пайдо бўлишининг ўзиѐқ когнитив
Матн ва уни қабул қилувчи ўқувчи кўчимлар, ўзгаришларни назарда тутади.
ўртасидаги боғланмаларни инобатга олар Лекин, бошқа томондан, аслият матнни
эканмиз, қуйидаги саволларга жавоб ҳеч қандай таржима режасисиз
топишга мажбурмиз. яратилишини ҳам унутмаслигимиз керак.
1. Ўқувчи контекстга оид Таржима жараѐни кишида
ахборотни қайси кўринишларда қабул таржимон–ўқувчи (таржима мақсадида
қилади? матн билан танишаѐтган шахс) аслият
2. Ўқувчига таъсир кўрсатувчи матннинг тасаввурдаги ―дискурсив
эффектлар нималардан иборат? дунѐси‖ни шакллантиради ва сўнг уни
3. Тилдан фойдаланувчи шахс бўлажак таржима матннинг ўқувчиси
лозим ѐки релевант бўлган ахборотни тасаввурида ҳосил бўлиши мумкин бўлган
мўлжалга қандай етказади? ―дискурсив дунѐ‖ билан чоғиштиради. Бу
Релевантлик назарияси таржима қиѐсда аслиятда мавжуд бўлган лисоний ва
жараѐнида ахборотни қайта ифодалашнинг контекстуал структуралардаги меъѐрдан
иккита тамойилини тақдим этиш билан чекинишлар таржимада сақланса, унда
бир қаторда, таржима назарияси муфассал матн коммуникация шароитида кўзланган
бўлиши учун тафаккур ва идрок этишнинг мақсадни бажариш қобилиятини йўқота
ҳаракатдаги механизмларини бошлайди. Ушбу ҳолатда таржимон
тушунишнинг нақадар муҳимлигига ахборот узатувчиси вазифасини ижро эта
ишонтиради. Бу мақсадга тўлиқ олмайди. Бу сифат ноқулайликларнинг
эришишнинг яна бир йўли тафаккур олидини олиш измида бўлган Г. Кук
фаолиятининг ботинида турган ҳаракат дискурс ѐки матн структурасини
манбаларидан фойдаланиш белгиловчи ва кечадиган когнитив
имкониятларини аниқлашдир. кўчимларни аниқловчи мантиқий, ментал
Лисоний шакл ва онг қолиплар, схемалар мавжудлигига ишора
муносабатининг дискурс ва бадиий асар қилади.
матнида акс топиши муаммоси билан Маълумки, когнитологияда кенг
қизиққан Гай Кук релевантлик назарияси кўламда қўлланилаѐтган фрейм, сценарий,
матн ҳудудида юзага келадиган барча скрипт, схема, гештальт каби тушунчалар
маъно-мазмун ҳолатларини изоҳлаш инсоннинг ташқи оламни идрок этиш
имкониятига эга эмаслигини кўрсатиб амалиѐти ва тажрибасини акс эттирувчи

9