Page 9 - 1-2018

Хорижий филология. №1, 2018 йил

нолишидан ўкинган Э.Гутт қўяди, чунки кўпгина ҳолатларда
таржимашуносликдаги бундай тагмаънони ошкора қилувчи омилларни
бетартибликнинг сабабини билиш ва ундан топиш қийинлашади. Аммо бу турдаги
қутулиш йўлини топиш измида бўлди. зоҳирлаштириш ҳаракати ҳар доим ҳам
Қизиғи, изланишлар оқибатида олим маъқул келавермайди ва бу ҳаракатни
таржиманинг коммуникация фаолияти ҳаддан чуқурлаштириш матннинг
кўринишидаги талқинида релевантлик экспрессивлиги бадиийлигини
назарияси татбиқининг ўзи етарли пасайтириши аниқ. Таржимада
эканлиги ва алоҳида бир умумий таржима контекстуал таъсирчанликнинг
назариясига ҳожат қолмаслиги ҳақидаги камайишида релевантлик тамойилининг
хулосага келди (Gutt 2000:vii). аҳамияти йўқолади. Импликатура
Ҳа, ҳайрон қолмасликнинг иложи (тагмаънога ишора)лар таржима матни
йўқ, Э. Гуттнинг хулосаси далилланмаган ўқувчилари режасига мос келиши ѐки
фикр бўлиб қолмоқда. Маълум бир кутаѐтганидек кўринишга эга бўлиши
хусусий назария, таҳлил ѐндашувини маъқулроқ.
улуғлаш ҳаракати умумийсини, энг Юқорида айтилганларни янада
муҳими методологик асосни йўққа аниқроқ шарҳлайдиган бўлсак, таржима
чиқаришга олиб келмаслиги зарур. Акс фаолиятининг релевантлик назариясида
ҳолда умумийлик ва хусусийлик таржимондан аслиятнинг хусусиятларини
муносабати бузилади ва назарий талқин- сақлайдиган ва ўқувчининг когнитив
хулосалар пучга чиқиб, илмий эҳтиѐжи ва истакларини қондирадиган
тафаккурнинг пойдевори матнни яратиш талаб қилинади. Энг
вайронагарчиликка юз тутади. Шошма- муҳими, таржима матни оптимал даражада
шошарлик билан чиқарилган хулоса охир- ўринли бўлиши керак ва унинг
оқибатда унга берилаѐтган баҳонинг паст релевантлиги таъсир даражасининг
ѐки салбий кўриниш олишига сабаб имкони борича тўлиқ сақланишида намоѐн
туғдиради. Жумладан, баъзи бўлади.
тадқиқотчилар релевантлик тамойилининг Релевантлик назариясининг
таржимашунослик соҳасидаги тадқиқотлар муаллифлари Шпербер ва Вилсон
учун яроқсиз эканлигини айтишдан айтганларидек, матн мазмунининг талқини
тортинмаяптилар (Malmkjer 1992; Hatim турли муҳитдаги ўқувчилар учун бир
2001). хилда эмас. Матннинг бадиий савияси
Айни пайтда, Гуттнинг ишонишича, юқори бўлгани сари унинг релевантлик
―биз айтаѐтганимиз (талаффуз моҳияти ҳам ўсиб боради (Sperber and
қилаѐтганимиз–Ш.С.) ва билдирмоқчи Wilson 1995: 57). Релевантлик миқѐсининг
бўлган фикримиз талқин қилишдаги кенгайиши, ўз навбатида, матнни ўқишни
ўхшашликдир. Биз нимани осонлаштиради. Натижада, матнни ўқиш
ўйлаѐтганимизни айтишимиз шарт эмас, учун кетган вақтга биз ачинмаймиз, чунки
айтаѐтганимиз қандай ахборотни узатишни олинадиган самара ҳам ошиб бораверади.
режалаштирганимизнинг ўрнини олади‖ Шунга биноан Э.Гуттни, баъзилари
(Gutt 2000:33). Таржима тилнинг талқинли ўйлаганидек, ўқувчи доимо кам вақт ва
мақсадда қўлланишининг бир энергия сарфлашга интилишини
кўринишидир ва таржима матни таъкидлашда айблашдан кўра, мавжуд
аслиятнинг талқини замирида яралади. импликатура-ишоралардан
Бундай ўхшашлик аслиятдаги барча фойдаланишнинг когнитив
ботиний ва зоҳирий ҳодисаларнинг бир механизмларини излаганимиз маъқулроқ.
текис сақланишини талаб қилмайди. Тадқиқотчилар ―когнитив ютуқ‖ (cognitive
Муаллиф ифодалаш мақсадини кўзлаган gain) атамасини беришаѐтган ушбу
мазмуннинг бир қисми бўлган яширин ҳолатни шарҳлаш учун инглиз шоири Р.
ахборот таржимон олдига баъзан Томас қаламига оид қуйидаги сатрларни
имплицитликдан воз кечиш талабини ҳам ўқиймиз: Are they surfaces / of fathoms

8