Page 57 - 1-2019
P. 57
Хорижий филология №1, 2019 йил
мавзуси мамлакат адабиѐтшунослигида готик, маърифий ва романтик эстетика
олим-тадқиқотчилар учун илмий чегарасида пайдо бўлган Мэри Шелли
тадқиқотнинг предмети бўлди, ундан асари ХХ юз йилликда кучли ―ўсди‖ [4].
ташқари миллий адабиѐтшуносликда бу Олдос Леонард Хакслининг ―Янги
мавзуга системали қарашни ифодалади. ажойиб дунѐ‖ (1932) роман-антиутопияси
XIX аср охири XX аср бошида лабораторияларда туғиладиган ва
жаҳонда, айниқса, Европада фан ва миясининг ювилиб туриши ва наркотик
техника шиддатли ривожланган. Билимлар истеъмол қилганлиги сабабли озод бўла
кенгайиши билан телеграф, телефон, олмайдиган одамий жонзотларни
автомобиль, кинематография пайдо бўлди кўрсатади. Одамларни эмбрионлардан
ва шу соҳалар кашфиѐтларга, технологик ўстираѐтган, аллақачон турларга
ўзгаришларга бой бўлди. Илмий-техник классификацияланган, у ерда умуман
прогресс таъсирида санъат асарлари ҳам бошқа қийматлар (ѐки уларнинг мавжуд
яратилди. Ҳақиқатга материалистик эмаслиги, чунки нима ѐзилган-у, нима
қарашлар билан суғорилган ва фан кўрилган – ижозат этилган, бошқа ҳамма
(замонавий ѐки келгуси) Коинотнинг барча нарса талаб ҳам қилинмайди) ҳукмронлик
сирларини еча олиш қобилиятига эга деган қиладиган бу ―янги дунѐ‖дир [4].
хаѐлга асосланган фантастик адабиѐт тури Илмий фантастика ривожланишидаги
сифатида илмий фантастика жанри пайдо биринчи ўзгаришни XIX аср 90-чи
бўлди. Илмий фантастиканинг асосий йилларида машҳур инглиз ѐзувчиси
қаҳрамони эволюциялашган, ривожланган Герберт Уэллс амалга оширган. У аввалги
одам бўлган. Ч.Дарвиннинг ―Табиий бутун оптимистик илмий фантастикага
танланиш йўли билан турлар келиб пессимизм, гротесклик ва ижтимоий
чиқиши‖ (1859) китоби пайдо бўлиши критика элементларини киритган. Герберт
бежизга эмас, бу ғарбий европадаги Уэллс ижодининг биринчи давридаги жуда
маънавий революция билан мос келган [7]. муҳим романлари (―Вақт машинаси‖
1818 йилда инглиз ѐзувчиси Мэри (1895), ―Доктор Моро ороли‖ (1896),
Уолстонкрафт Шеллининг ―Франкштейн, ―Кўринмас одам‖ (1897), ―Дунѐлар уруши‖
ѐҳуд Замонавий Прометей‖ романи чиқди. (1897), ―Ухлаѐтган одам уйғонганда‖
Тирик жонзотни ўлик материядан пайдо (1899), ―Ойдаги биринчи одамлар‖ (1901))
қилган ва қурбонга айлантирган ва бир чиққандан сўнг илмий фантастика
вақтнинг ўзида шахсий кашфиѐтига тематикаси қуйидаги мавзулар: космик
золимлиги вақт ўтиши билан янада кенг саѐҳат, вақт оралиғида саѐҳат, параллель
маданий қатламларни ўз ичига олган, дунѐлар, одам эволюцияси ва мутацияси,
ѐзувчи томонидан белгиланган жамият моделизацияси, илмий
муаммолардан узоқлашган алоҳида белги кашфиѐтлар тақдири, келажак ва катализм
бўлган швейцар олимининг тақдиридир. уруши кабилар билан чекланди. Тоза
Бу романда Мэри Шелли одамзод ҳолатда бу ҳар бир мавзу илмий-фантастик
ҳаѐтининг фалсафий, илмий ва эстетик китобда камдан-кам учрайди. Жанрга
изланишларини юз йилликлар давомида тааллуқли бўлган ҳар қандай асар бир неча
одам Худо ролида бўла оладими, ўзига мавзулар ғояларининг синтезини ўзида акс
ўхшашини чиқариб, табиат эттиради.
топишмоқларига аралашишга ҳаққи Прогресс ғояси Уэллс ижодида энг
борми, қандай ҳолатда ҳаѐтнинг яралиши муҳимларидан биридир. У одамийликка –
рўй беради каби муҳим саволларга ―Буюк тинчлик‖ ѐки ақлнинг ўз жонига
мурожаат қилган. Айнан шу Коинот қасд қилишини ташийдими? Романда
яралиш муаммоси, бошиданоқ Худонинг келажак ҳозирги вақтдан ўсади ва
алоҳида хуқуқи бўлган, XX аср ўқувчига қўрқинчли кўринишдаги
ѐзувчиларни ўзига шу йўсинда тортади. фаросатли деб ҳисоблаб бўлмайдиган
Замондошлари қандайдир бир бадиий келажак жонзотларини тасвирлайди. Ярим
эксперимент сифатида қабул қилган, прогресснинг ҳар бир қадами фақатгина
56
