Page 32 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

3
бирлик сифатида талқин этилади . Бундай «Бизнинг қишлоқ», «Our village» сўз
бирликларни Е. С. Кубрякова кичик бирикмаси билан берилган санъат
синтаксисда ўрганиш лозимлигини асарининг номида, шубҳасиз, аташ
таъкидлайди ва улар жумласига барча маъноси мавжуд, лекин бунда ана шу ном
мослашув, бошқарув, битишув орқали «Кўринг, ҳавас қилинг! Ана бу гўзал
алоқасидаги синтактик қурилмаларни манзара бизнинг қишлоқдир», «See, and be
киритади. Е.С. Кубрякова шу билан бирга, desirous! That is a beautiful country sight! »
сўз бирикмалари синтаксисини кичик деган яхлит фикр ифодаси ҳам ўз аксини
синтаксис деб аташ лозимлигини айтади. топмоқда. Бу ўринда Н.Турниѐзовнинг
Бу ўринда шуни ҳам айтиш керакки, қуйидаги фикрини келтириш мақсадга
анъанавий тилшуносликда сўз бирикмаси мувофиқ деб ўйлаймиз: «Номинативлик
масаласи, унинг лингвистик мақоми ҳамон маъносини айни пайтда нисбий тушунмоқ
изоҳталабдир. Уни баъзи тилшунослар тил керак, зеро, номинативлик билан
бирлиги деб атасалар, айрим олимлар нутқ коммуникативлик ўртасига «хитой
бирлиги деб, бошқалари эса на тил, на девори» қўйиб бўлмайди. Ҳатто алоҳида
нутқ бирлиги деб ҳисоблайдилар. Масалан, олинган бир сўзда ҳам коммуникативлик
6
Л. М. Васильев сўз бирикмасини қатъий белгиси мавжуд бўлиши мумкин» .
4
равишда тил бирлиги деб талқин этса , Ю.
В. Фоменко уни тил бирликлари
жумласига ҳам, нутқ бирликлари қаторига
ҳам қўшмайди, балки гап таркибида
воқеланувчи эркин комбинация маҳсули
5
деб атайди . Бизнинг тадқиқотимизда эса
эркин сўз бирикмалари нутқ бирлиги
сифатида талқин этилмоқда.
Микроматн тарзида қўлланаѐтган
сўз бирикмаси, одатда, доимий равишда
воқеликка муносабат билдириб
предикативлик белгисига эга бўлади.
Бунинг асосий боиси мазкур бирикманинг
тугалланган фикр ифодасини бериши
билан узвий боғлиқдир.
Умуман олганда, сўз бирикмаси
воқеликка муносабат билдирганда ҳам,
билдирмаганда ҳам номинатив маъно
унинг доимий ҳамроҳидир. Бундай
сифатга микроматн мақомида келган сўз
бирикмаси ҳам эгадир, албатта. Бироқ унда
номинативлик глобал кўринишда бўлади.
Айни пайтда воқеланаѐтган номинативлик
яхлит фикр ифодасини бериш билан
бевосита алоқадордир. Тўғрироғи, у фикр
ифодасига сингдирилган бўлади. Масалан,

3 Қаранг: Звегинцев В.А. Предложение и его
отношение к языку и речи.- М., 1976.- С.133-134.
4 Қаранг: Васильев Л. М. Современная
лингвистическая семантика.- М., 1990.- С.48-49.
5 Қаранг: Фоменко Ю. В. К вопросам о предмете
синтаксиса// Предложение в русском языке – Омск, 6 Турниѐзов Н. Назарий грамматикадан очерклар. –
1985.-С.11. Самарқанд, 1998, 16-бет.
31