Page 36 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

людина, гульвIса" [ Қаранг: Словник ҳақиқатдан йироқ. Бунинг устига, бола
украIинськоI мови, 1-т., 89-б.]. Мазкур лексемаси украинча талаффуз қилинганда
сўзнинг биринчи қисми ( ҆ бай ҆ ) ҳам ѐқимли ва жарангдор. Бинобарин, биз
фамилия соҳибининг ижтимоий мақомига украинча Бала фамилияси салбий маъноли
( ҆ бой, ҳоким, кенас ҆ ) ишора ўлароқ деган фикрга кескин қаршимиз. Бала
изоҳланади. ношуд, қўпол, лапашанг маъноларини эмас,
БАЛА сўзи ҳам Полтава вилояти балки, бола, ўғил бола, ѐш бола
ҳудудида учрайди. Баъзан шу ном билан маъноларини ифодалайди. Афтидан,
юритилувчи фамилия соҳиблари "Малорусско-нiмецький словар"
казарманинг нуфузли шахслари таъсирида муаллифлари бала лексемасини балда
яна бир "л" товушини орттириб, Балла (қовоқбош, тўпори, калта фаҳм)
тарзида ѐки унга ин, он қўшимчаларини лексемаси билан адаштирган. Бала
қўшиб талаффуз қилганлар. Б.Д.Гринченко "СловнIк украIнского мави" ва
бу лексемага шундай таъриф беради: "Бала, Фасмернинг "Этимологический словарь
ли, м. Дубина (таѐқ, тўқмоқ), пентюх русского языка" луғатларида қайд
(лапашанг)" [Қаранг: (Малоруско- этилмаган.
нIмецький словарь. Уложили Е. БАЛАМУТ. К.Д.Бальмонтнинг
Желеховский и С Недiльский. –Л., 1886. гувоҳлик беришича, унинг аждодлари
Два тома) и (БГ, 1-т., стр. 23)]. фамилияси украинча Баламут бўлган ва
"Бола" сўзи туркман тилидан бошқа кейинчалик Бальмонт шаклини олган.
барча туркий тилларда гўдак, бола, ѐш Украин тилининг изоҳли луғатларида бу
бола маъноларини, туркман тилида эса лексемага шундай таъриф берилган:
чақалоқ маъносини ифодалайди. "Баламут, та, м. 1) руҳий хотиржамликни
Кўринадики, бо : ла = бола (ба : ла бузувчи, фитначи, авроқчи, йўлдан
= бала) – қуш, ҳайвон ва одамнинг янги оздирувчи (фольклор: " Баламуте, вийди 3
туғилган, онасидан ажралмаган хати, ... "); 2) эмчи, азайимхон, табиб; 3)
болаларнинг умумий номи. " Янги Балиқ: скумбрия (кичикроқ денгиз
туғилган(лик)" маъноси ҆ бола ҆ балиғи)" [БГ, 1-т., 21-бет]. "Баламут, а.ч.
маъносидан анча илгари, тахминан, Той, хто сiе неспокIй серед людей,
Маҳмуд Кошғарий даврида пайдо бўлган. пIдбурюе на якIсь учинки; бунтiвник. 2.
Шунга асосланиб айтиш мумкинки, бо : ла Той, хто залищяется до жIнок, настирливо
= бола (ба : ла = бала) сўзининг семантик домагается взаимностI в коханнI;
таркибида бола (ребенок) маъноси спокусник, зальотник. 3. дiал. Риба
бўлмаган. У мажозий кўчиш натижасида мокрель" [Қаранг: СловнIк украIньскоi
юзага келган: янги туғилган ...бола. мови, 1-т.. 94-бет].
Туркий тилларда бола сўзи санскрит М.Фасмернинг фикрича, баламут
таъсирида пайдо бўлган деган тахминлар лексемаси балакать сўзидан илгари пайдо
ҳам бор. Кейинчалик унинг келиб чиқиши бўлган. Бинобарин, уни, Р.Смаль-Стоцкий
суғд тилига нисбат берилган [Қаранг: ўйлаганидек, balakati ва, mutiti
Фасмер. ЭСТЯ, 48-49-бетлар]. Бироқ сўзларининг чатишишидан ҳосил бўлган
мазкур сўзнинг туркий эканлиги луғавий бирлик деб ҳисоблаш тўғри эмас.
асослироқ: ўзбекча: бола, болакай. М.Фасмернинг тасаввурида мазкур
Кейинги сўз украин тилидаги балакати сўзнинг биринчи қисми бала – товушга
сўзи билан деярли бир хил (ҳам фонетик, тақлид характеридаги ҳосила [Қаранг:
ҳам лексикологик нуқтаи назардан).Унда Фасмер. ЭСТЯ, 1-т., 113-б.]. Баламутнинг
пентюх (лапашанг, ношуд, беўхшов одам) ҳосил бўлишида туркий негиз борлигини
маъноси йўқ. Шунинг учун унутмаслик ва уни шўх (тинмас) бола
Б.Д.Гринченконинг бола сўзи салбий тарзида талқин қилиш керак. Бу сўзнинг
маънони ифодалайди деган мулоҳазалари ясалиш қолипи ва маъноси, бизнингча,
35