Page 37 - 2-2016
P. 37
Хорижий филология. №2, 2016 йил
шундай: туркийча бола ва славянча кейин пайдо бўлган деб ҳисоблайди.
мутить (ғул-ғула солмоқ, фитна қилмоқ), Шундай бўлса, Бойбўри каби антик
яъни фитначи бола. даврларда пайдо бўлган сўзлар генезисини
БАЛТАЧА – XX асрнинг 80- қандай хронологик тартибда белгилаш
йилларида машҳур бўлган украиналик мумкин?
футболчи фамилияси. Бу лексема Барабаш фамилиясининг биринчи
манбаларда қуйидагича талқин қилинади: қисми архетипи бар, бор, бор бўлмоқ
1. "Балта, ти, ж. 1) Топор (болта); 2) маъноларини англатади ва кўп маъноли:
Жидкая грязь (суюқ ахлат" [Қаранг: ГБ, 1- бор (ҳозир) бўлган, мавжуд, ҳаѐт,тирик.
т., 24-25-бетлар]. Бу сўз "СловнIк Бу сўз кейинчалик бойлик, бой,
украIньскоI мови"да қайд этилмаган . давлатманд, бош (унинг боши)
М.Фасмер унинг туркий тиллардан маъноларини касб этган. Турк тилида ақл;
олинганлигини ва ҆ ўткир тиғли болта ҆ озарбайжон тилида ақлдан ташқари яна
маъносини ифодалаши ҳақида ѐзган зеҳн, идрок, топқирлик; қорақалпоқ тилида
[Қаранг: Фасмер. ЭСТЯ, 1-т.,118-бет]. (кўчма маънода) яна ақлий қобилият,
Ўзбек тилида болтача, кичик болта деган раҳбар, йўлбошчи, бошлиқ, бошчи, саркор,
маънони англатади. биринчи маъноларини ифодалайди
БАЛЫК – Полтава вилоятининг [Қаранг: Севортян, ЭСТЯ, 64-66; 85-88-
Чутове қишлоғида учрайдиган фамилия . бетлар].
Б.Г.Гринченко уни қуруқ қайд этиш билан Ўзбек тилида бош ва бор
чегараланади: ҆ Балык ҆ [Қаранг: БГ, 1-т., сўзларининг қўшилишидан, бошли
50-бет]. "СловнIк украIньскоI мови"да бу (каллали) одам, ақлли (оқил) одам, ақли
сўзга шундай таъриф берилган: "Балык, у.ч. тиниқ (равшан,ўткир) бирикмалар ҳосил
Просолена пров, ялена (Iнколи ще й қилинган. Соф украин тили қонун-
прикопчена) спинка великоI красноI риби" қоидалари асосида шаклланган, барабаш
[1-т., 96-бет]. Украинча изоҳ ўзбекча изоҳ сўзи (ва фамилияси) икки ўзбекча (туркий)
билан бир хил. Қиѐсланг: "Қизил луғавий бирлик негизида юзага келган.
балиқнинг тузланган ва қоқланган орқа Бироқ бу сўз барабаш шаклида ўзбек
гўшти" [Русча-ўзбекча луғат, 1-т., 47-бет]. тилида ҳам, бошқа туркий тилларда ҳам
Туркий манбаларда ба : лык учрамайди.
балиқнинг барча турларини, жумладан, сут КУЧМА – Чернигов "гетманлиги"да
эмизувчи кит балиғини ҳам англатади. Бу амал қиладиган украинча фамилия. Бу
лексема қуйидаги кўчма маъноларда ҳам фамилиянинг варианти КучмIй
қўлланади: 1. Ҳаяжонланиш туфайли Ю.К.Редьконинг луғат-маълумотномасида
ҳушдан кетган киши. 2. Юлдузлар туркуми келтирилган. Бу сўз ҳақида Б.Д.Гринченко
номи. Турк тилидаги балаклава, балиқ қуйидаги маълумотларни беради: "Кучма,
овлайдиган ҳовуз маъносини ифодалайди. ми, ж. 1) Шапка меховая, мохнатая. Колб.
Украинада, ҆ Балыклей, Балыклейка (балиқ 2) Вскоченная голова. Кучму дати.
учун ҳовуз) номли кичик-кичик дарѐлар Причинити хлопоти" [Қаранг: БГ, 2-т.,
бор. Қримнинг жанубий соҳилидаги шаҳар 385-б.]. "СловнIк украIньскоI мови"да бу
Балаклава номини татарларнинг Қрим сўзга берилган шундай таърифга дуч
ярим оролига келишларидан анча илгари келамиз: "Кучма, и. ж. розм. 1. Висока
олган. Бу ҳолат украинлар мўғулларнинг бараняча шапка. 2. чого, перен. Высока
истилосигача ҳам қипчоқ қабилалари копица (про волосся). Дати Кучму – дати
билан алоқада бўлганлигидан далолат прочухана" [СловнIк украIньскоI мови, 2-т.,
беради. 424-б.].
БАРАБАШ – Укаинада кенг Бу сўзнинг ўзбекча варианти:
тарқалган фамилия. Э.В.Севортян туркий "Кўчма. 1. бир жойда турмай, жойдан
тилларда икки узвли (қўшма) сўзлар анча жойга юриб ишлайдиган. 2. Кўчма ...
36
