Page 35 - 2-2016

Хорижий филология. №2, 2016 йил

эттирган. Украин Уйғониш [XV-XVI "Байбара" ҳайвонларни бошқариш
асрлар] ва Барокко [XVII аср] даврларида қуроли сифатида украин тилининг ўн бир
7
нутқий конвергенция нинг сифат жиҳатдан томли изоҳли луғатида ҳам учрайди:
янги даражага кўтарилиши, яъни соф "Байбара, и.м., дiал. Довгий батIг у
"украинча туркизмлар"нинг юзага келиши пастухiв" [Қаранг: Словник украIинськоI
кузатилади. Қайд этилган даврларда мови, 1-т., 89-б.]. Қамчи ясаган уста ҳам
қипчоқ луғатчилигида бўлмаган ноѐб "байбара" деб аталган бўлса, ажабмас.
лексемалар юзага келади. Бу жараѐн М.Фасмер бу сўзни ўзининг
унчалик жадал бўлмаса-да, кейинги "Этимологический словарь русского
даврларда ҳам давом этиб турди. языка" номли луғатига киритмаган.
Шарқ, хусусан, туркий, форсий, "Байбара"нинг ўзбекча муқобили
арабий илм ва маданиятни қомусий асосда бой (бай) + бор (бара). Мазкур қўшма
ўрганиш ишлари ўтган асрнинг сўзнинг биринчи қисми қуйидаги
бошларида академик Асатангал Кримский маъноларни англатади: бой, тўқ, ҳеч
томонидан йўлга қўйилган бўлса-да, нарсага муҳтожлиги йўқ, бадавлат,
Украинада илмий шарқшунослик маркази давлатманд, бадавлат одам, аслзода,
9
шаклланмади. Шунинг учун бу ерда нажиб, ҳоким, ҳоқон, султон, кенас .
шарқшунослик гуманитар фанлар орасида Э.В.Севортяннинг гувоҳлик беришича , ҆
ҳамон эътиборга арзимайдиган ўринни бай ҆ этимологик нуқтаи назардан бар
эгаллайди. сўзига яқин (бар – бор, мавжуд, нақд,
Биз ушбу мақолада украин тилида борлик, мавжудлик, нақдлик [Қаранг:
амал қилаѐтган айрим туркий сўзларни Севортян Э.В., Этимолигический словарь
таркибий-мазмуний нуқтаи назардан о н о тюркских языков – ЭСТЯ]). Унсурларнинг
м а с т и к ва х о р е о г р а ф и к қўшилишидан ҳосил бўлган сўз Бай + бар
материаллар асосида кўриб чиқамиз. + а бой киши, кенас; бор, мавжуд, ҳозир
I. О н о м а с т и к туркизмлар. маъноларини ифодалайди.
Украин тилида туркий фонетик ва Украин тилидаги б а й б а р а ўзбек
орфографик безаклар билан зийнатланган тилидаги "Б о й б ў р и " (бой + бўри =
фамилиялар анча кенг луғавий қатламни хоқон + бўри ) негизида пайдо бўлганига
ташкил қилади. Булар орасида бай, бал, шубҳаланмаса ҳам бўлади. Чунки бўри
бар,бир, беш сўзлар билан бошланадиган сўзининг "авлодни асровчи, қўриқловчи"
ономатуркизмлар, айниқса, кўпроқ кўзга маъноси ҳам бор. Туркий келиб чиқишли
ташланади. бу фамилия украин тилининг ономастик
БАЙБАРА. Бундай фамилияли майдонида бошқачароқ маъно касб этган.
кишилар Украинанинг Полтава БАЙДА – Полтава вилояти
"гетманлиги"га қарашли (Чутовое ҳудудида (Чутове қишлоғида) кенг
8
қишлоғи) ҳудудда истиқомат қилишади . тарқалган фамилиялардан бири.
Б.Д.Гринченко (кейинги сатрларда – БГ) Б.Д.Гринченко бу сўзнинг қуйидаги
томонидан тузилган "Словник украiнськоI маъноларини қайд этган: "1) маишатпараст
мови" ("Украин тили луғати")да чўпонлар одам, бепарво (беғам) киши; Байда бити
турмушига хос сўзлар учрайди: "Байбара, (бекор юрмоқ, юлдуз санамоқ, ит
ри. ж. – "Длинный кнут пастуха суғормоқ); 2) Бесўнақай аѐлга бериладиган
(Чўпоннинг узун қамчиси" [БГ, 1-т., 20-б.]). лақаб; 3) Бўлка ноннинг четидан қирқиб
олинган бурда, бир бурда нон" [БГ, 1-т.,
20-б.]. Шунга яқин маъно бошқа манбада
7 Конвергенция – ҳодисаларнинг айрим белги ва ҳам учрайди: "безтурботна, гуляша
хусусиятларга кўра бир-бирига ўхшашлиги.
8 Гетман – гетман (1. Қадимги Украинада казак
қўшинлар бошлиғи; Украина ҳокими; 2. Қадимги
Польшада Бош қўмондон; Гетманство – гетманлик) 9 Кенас ҆ князь ҆ – подшо фармони билан
[Русча-ўзбекча луғат. 2 томлик. 1-Т. –М., 1983, 201-б.]. бериладиган унвон.
34