Page 75 - 2-2017

Хорижий филология. №2, 2017 йил

muvaffaq bo‗lgan. Bashshori Marvaziy Bashshori Marvaziy shu yo‗l bilan
qasidasining qisqacha mazmuni may-sharob tayyorlash jarayonini yuksak
quyidagicha: bir kuni shoir boqqa borib uzum badiiyat bilan bayon etib, oddiy ishlab
ishkomlarida ―qorachadan kelgan yashil chiqarish holatini ajoyib syujetga aylantiradi.
sochli‖ kelinchaklar, ya‘ni uzum sinchalarini Tashxis va jonlantirish san‘ati X-XI
ko‗rib zavqlanadi. Shoirning nazarida uzum asrlar boshqa bir qator shoirlari ijodiyotida
sinchalari Zang (qora) shohning qizlari kabi ham ko‗p uchraydi. Mazkur davr shoirlari
ko‗rinadi va ularning boshlari yashil ro‗mol ijodiyotida tashxis va jonlantirish san‘ati
bilan o‗ralgan.Ular har joy har joyda muallaq asosan tabiat manzaralarini tasvirlash
turib onalarini emadilar. Shoir havas ila jarayonida foydalaniladi. Masalan, Farruxiy
ularning har biriga qo‗l tekkizib zavqlanadi, Siistoniyning bir g‘azalida shoir tashxis va
ammo uzoqdan bog‗bon shoirini jonlantirish san’ati vositasida fazoviy jism-
―kelinchaklar‖ uzum navdalari bilan birga Oyning insonga xos xususiyatlarini
ko‗rib oru nomusi qaynab g‗azabga minadi. ifodalab, uni Quyoshga oshiq tarzida
Bog‗bon shamshirni qo‗liga olib, tasvirlaydi:
kelinchaklarni latif bo‗ynidan tutib tomirlarini Z-oftob judo bud moh chandin shab,
kesa boshlaydi. Bog‗bon jahl bilan Hamedavid ba gardun bar oftob talab.
kelinlarning yashil liboslarini yirtib, ularni Hamida gasht zi hijronu zard gashta zi
yerga qarab yotqizadi. Keyin ularni oyog‗i g„am,
bilan qattiq tepib, jonlarini sug‗urib olishni Nizor gashta zi ishqu gudoxta zi taab [
boshlaydi, shunda kelinlarning terilari shilinib 6:75.]
zolim bog‗bon qo‗lida jon bera Yuqoridagi baytlarda Oyning
boshlaydilar.Tepib–tepib urishlardan so‗ng Quyoshga oshiq bo‗lib, sevib qolishi,
joni chiqqan ―kelinlar‖ tanalaridan qon sizib ma‘shuqaning ishq hijronida oshiqning g‗amu
chiqib, uzumzor o‗rtasida kovlangan hovuzni g‗ussalarga mubtalo bo‗lish voqeasi bayon
qon bilan to‗ldiradilar. Bog‗bon yana o‗sha etiladi. Oy o‗z ma‘shuqasi ishqida yonishi
jahl va g‗azab bilan qatl etilgan natijasida, ko‗plab uqubatlarga duchor bo‗ladi
kelinchaklarning qonlarini katta tosh orasiga va rangi za‘faron bo‗lib, bemor odamga
olib borib to‗kadi, o‗sha tosh ustiga muhr aylanadi. Mazkur baytlarda shoir tashxis va
qo‗yib mahkamlaydi va besh oy davomida jonlantirish san‘ati vositasida tabiiy hodisa
ulardan biron marotaba ham xabar olmaydi. sanalmish Oyning tutilishi va bir necha kun
Shu bilan tabiatda bahor ayyomi kelib, insonlar nazaridan chetda qolishini yuksak
bog‗bon uydan may va gulob isini tuyib, badiiy mahorat bilan tasvirlaydi. G‗azalda Oy
muhrlagan tosh va undagi ichimlik yodiga o‗z ma‘shuqasi vasliga etib shodu xurram
tushib, toshdan borib muhrni oladi. bo‗lib, ishq sururidan mast bo‗lishi ham
On xo„shae bin fitoda bar o„ barghoi tasvirlangan. Buning natijasida Oyning o‗z
sabz, ma‘shuqasi Quyosh diydoriga etishganidan
Ham didanash xujastayu ham boshqa fazoviy jismlar, ya‘ni yulduzlar ogoh
xo„rdanash bo‗lib, Quyosh va Oy xursandchiligiga
Ro„ze shudam ba raz, ba nazari du qo‗shilib, ularga hamrohlik qiladilar:
chashmi man Chu oftobtalab nazdi oftob rasid,
Xira shud az ajoibi alvon, ki bingarand. Nishot kardu tarab kardu bud joi tarab.
Didam siyohro„yu aro„soni sabzmo„y, Furo„ nishast bar oftobu ravshan kard
K-az g„am dilam ba didani eshon Ba ro„i ravshani o„ chashmi tirai chu
biyoramid. shab.
Gufi, ki shohi Zang yake sabz chodare Chu mohi dilshuda ba oftobi ro„y
Bar duxtaroni xesh ba amdan Guzor kard bad-in dar hame du ro„zu
bigustarid. [ 2: 216-217] du shab [ 6:75].

74