Page 73 - 2-2017
P. 73
Хорижий филология. №2, 2017 йил
tasvirlash va tavsiflash katta ahamiyatga birinchi misrada amirga tashbih etiladi,
molik bo‗lib, shoirlar badiiy san‘at ikkinchi misrada jonlantiriladi va maqsad sari
namunalarida, xususan, tashxis san‘ati orqali harakat qilib osmon uzra keladi. Uchinchi
tabiatning manzaralari: mevalarning shirinligi misrada ham shoir amirni tavsiflaydi va uni
va navlari, bog‗ va gulzorlarning ko‗rki- go‗zal va baland sarv daraxtiga o‗xshatadi.
chiroyi haqida ko‗plab obraz va tasvirlarni To‗rtinchi misrada shoirning tasvir ob‘ekti
yaratishgan. Tashxis va jonlantirish san‘ati X- sarv daraxti jonlantirilib harakatga keltiriladi
XII asrlar fors-tojik mumtoz shoirlari ijodida va u bog‗u bo‗ston tomon tashrif buyuradi.
asosan ikki; batafsil va muxtasar shakllarda Rudakiy Samarqandiy ijodida may
namoyon bo‗ladi. Jonlantirish va tashxis (sharob)ning tayyorlanish jarayoni «Modari
san‘atining batafsil yoki to‗liq shaklini may» qasidasida tashxis san‘atining mufassal
Odamushshuaro Rudakiy Samarqandiyning turi vositasida yuksak badiiy obrazlar
―Modari may‖ -―Mayning onasi‖ qasidasida, vositasida ifodalangan. Rudakiy birinchi
Manuchehriy Domg‗oniyning marotaba arab xalifaligining istilosidan keyin
musammatlarida, Bashshori Marvaziy va fors-tojik mumtoz adabiyoti tarixida mayning
Farruxiy Siistoniyning qasidalarida tayyorlanish jarayonini kiritib, uni badiiy did
ko‗rishimiz mumkin. Jonlantirish va tashxis bilan tasvirlaydi. Rudakiyning ―Modari may‖
san‘atining muxtasar shakli mazkur davr qasidasi yaratilganidan keyin undan keyingi
shoirlarining turli bayt, ruboiylar va qasida- davr shoirlari Bashshori Marvaziy va
musammatlarning alohida qismlarida ko‗zga G‗aznaviylar adabiy muhitining zabardast
tashlanadi. namoyandasi Manuchehriy Domg‗oniy may
X-XII asrlar fors-tojik mumtoz tayyorlash jarayoni an‘analarini badiiy
shoirlari ijodida jonlantirish va tashxis adabiyotda davom ettirib, o‗z qasida va
san‘atidan mohirlik bilan foydalangan va musammatlarida tashxis va jonlantirish
mazkur san‘atning badiiy imkoniyatlari orqali san‘atidan mohirlik bilan foydalanadilar.
chiroyli va notakror obrazlar yaratgan Fors-tojik adabiyotining mohir
shoirlardan biri bu Abo‗abdulloh Ja‘far binni tadqiqotchilaridan biri Asrorxon Boboyevning
Muhammad Rudakiy Samarqandiydir. bu borada bildirgan fikr-mulohazalariri
Rudakiy she‘riyatida jonlantirish va tashxis mavzuni yanada yaxshiroq yoritadi: ―Shuni
san‘ati turli shakllarda: gohida tamsilning aytib o‗tish kerakki, may tayyorlash qadimiy
ichida va gohida mustaqil shaklda yuksak hunarlardan bo‗lib, bu borada maxsus
badiiyat va did bilan bayon etiladi. Masalan: u hunarmandlar xizmat qilishgan. Badiiy usul
o‗zining ―Madhi Buxoro‖ (Buxoro madhi) vositasida adabiyotda may tayyorlash
qasidasida tashbih san‘ati qatorida jonlantirish jarayonini tasvirlashni Rudakiy o‗zining
san‘atining muxtasar shaklidan mohirlik bilan ―Modari may‖ qasidasi bilan Manuchehriydan
foydalanadi: oldin boshlab bergan edi [ 3:98].
Mir moh astu Buxoro osmon, Endi ―Modari may‖ qasidasining
Moh so„i osmon oyad hame. tashbib qismida tashxis va jonlantirish
Mir sarv astu Buxoro bo„ston, san‘atining o‗rni va ahamiyatini nazardan
Sarv so„i bo„ston oyad hame. [ 5:15] o‗tkazamiz. Rudakiyning ―Modari may‖
Mazmuni: Mir oydur Buxoro osmon. qasidasida tashxis sa‘nati mufassal shakli
Oy osmon ko„yida kelgusidur, Mir sarvdur vositasida may tayyorlash jarayoni va inson
Buxoro bo„ston, Sarv bo„ston ko„yida taqdiri fojeasini tasvirlaydi. Shoir tashxis
kelgusidur. san‘ati vositasida «May onasi» - (uzum) va
Yuqoridagi misralar asosan tashbih «uning bolasi» (uzumning donalari)-dan may
san‘atidan tarkib topgan, osmondagi Oyning tayyorlash jarayonini inson hayotida yuz
maqsad sari harakatlanishi va sarvning beradigan fojia tariqasida ta‘sirchan
bo‗ston yoniga kelishi tashxis san‘atining tasvirlaydi. ―Ona va bola‖ (onaning bolasidan
muxtasar shaklidan tarkib topgan. Oy ajralishi) fojiasini shoir mazmunli, sehrli va
72
