Page 114 - 2-son-2018-yil
P. 114
Хорижий филология №2, 2018 йил
YOUTH TRIBUNE ЁШЛАР МИНБАРИЛ
ASARNI BOSHQA MILLIY ZAMINGA KO‘CHIRISHDA TARJIMON
SHAXSINING ROLI
Ismatova Yulduz, SamDCHTI magistri
Kalit so‘zlar: tarjima, shaxs, psixik xususiyatlar, ijtimoiy omillar, “hissiy” o‘zgarishlar.
Tarjima internatsionalizm va xalqlar davomida ma’lum konkret omillarning ta’siri
do‘stligi qurolidir. Tarjima orqali xalqlar o‘z ostida sekin-asta tarkib topadi. Ilmiy
madaniy boyliklarini oshiradilar. Agar tarjima manbalarga qaraganda inson shaxsi uchta
bo‘lmaganda milliy madaniyatlar va faktorlar ta’sirida tarkib topadi. Ulardan
insoniyatning buyuk daholari bunyod etgan birinchisi, odam tug‘ilib o‘sadigan tashqi
o‘lmas fan va san’at sarchashmalari qurib ijtimoiy muhitning ta’siri bo‘lsa, ikkinchisi,
qolgan bo‘lardi. Mana shunday yuksak odamga uzoq muddat davomida sistemali
kuchga ega bo‘lmish tarjimani amalga beriladigan ijtimoiy ta’lim-tarbiyaning
oshiruvchi shaxslar tarjimonlardir. Shunday ta’siridir va nihoyat, uchinchisi odamga nasliy
ekan har qanday amalga oshirilgan tarjima yo‘l bilan beradigan irsiy omillarning
asosida tarjimon shaxsining dunyoqarashi ta’siridir.
yotadi. Odamning maqsadga qaratilgan ijtimoiy
Tarjimon, avvalo, bu shaxs ekan, uning foydali faoliyati protsessida hayotiy deb
mohiyati o‘z tabiati jihatidan ijtimoiy ataladigan mexanizmlari va ongli
xarakterga ega. Shaxsdagi barcha psixik faoliyatining funksional sistemasi protsesslari
xususiyatlar, ijodiy faollik, uning rivojlanish yuzaga keladi. Ana shular tufayli odam
manbalari tevarak atrofdagi ijtimoiy muhitda, bilimlarni, ko‘nikma va malakalarni,
jamiyatda shakllanadi va rivoj topadi. kishining sotsial tajribalarini o‘zlashtiribgina
Natijada esa shaxsning psixik va sotsial qolmay balki o’zining idroki, tafakkuri,
o‘zgarishlari tarjimaga o‘tadi. Mana shu xayoli, hissiyotlari va irodasini bir so’z bilan
ma’noda muhit, ma’lum maqsadga qaratilgan aytganda, voqelikka bo’lgan ongli
ta’lim va tarbiya, azaldan berilgan, genetik munosabatini hamda o‘z harakatlari va xulq-
jihatdan qat’iy belgilangan nimadir namoyon atvorining motivlarini tarkib toptiradi.
qilish uchun sharoitgina bo‘lib qolmay, balki Insonning psixik taraqqiyotida va
inson psixik xususiyatlarini tarkib toptirgan shaxsiy sifatlarining tarkib topishida tashqi,
holda tarjimaga o‘z ta’sirini yetazmay ijtimoiy muhit va tarbiyaning roli hal qiluvchi
qo’ymaydi. Ushbu fikrlar asosida aytish ahamiyatga egadir. Lekin, inson shaxsining
lozimki, tarjimaga qo‘l urayotgan shaxs tarkib topishi, yuqorida aytib o‘tganimizdek,
psixik jihatdan yetuklikka erishgan bo‘lishi faqat shu ikkita faktorga emas, balki uchinchi
lozim. bir faktorga ham bog‘liqdir. Bu faktor nasliy
Insonning tabiatini o‘zgartiradigan, yo‘l bilan ayrim anatomik va biologik
uning shaxsining tarkib topishiga ta’sir xususiyatlarning ta’siridir. Odamga nasliy
qiladigan kuch ijtimoiy omillar yoki yo‘l bilan ayrim anatomik va biologik
boshqacha qilib aytganda, jamiyat ishlab xususiyatlar beriladi. Masalan: tanasining
chiqarish kuchlari hamda ishlab chiqarish tuzilishi, sochi va ko‘zlarining rangi, ovozi,
munosabatlarining o‘sishi va o‘zgarishidir. gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug‘ma
Bundan tashqari yana inson shaxsining tarkib ravishda berilishi mumkin. Lekin, shuni hech
topishiga ta’sir qiluvchi kuchli omil inson qachon esdan chiqarmaslik kerakki, odamga
orttirgan tajribalarning tarbiya vositasi orqali hech vaqt uning psixik xususiyatlari, ya’ni
bolalarga berilishidir. Shunday qilib, inson uning aqliy tomonlari bilan bog‘liq bo‘lgan
shaxsi juda murakkab psixologik kategoriya sifatlari nasliy yo‘lbilan berilmaydi. Nihoyat,
bo‘lib, u kishining individual hayoti nodir hollarda ayrim qobiliyatlar, masalan,
113
