Page 110 - 2-son-2018-yil
P. 110
Хорижий филология №2, 2018 йил
АНУШЕРВОН АДОЛАТ ТИМСОЛИ
Пардаева Ирода,
СамДУ мустақил тадқиқотчиси
Калит сўзлар – одил шоҳ, Нўширавони одил, адолат, Маздак, зоҳир, зўравонлик,
эзгулик, подшоҳ, вазир, амир.
Одил шоҳлар тасвирига алоҳида бировнинг мулкини тортиб олиб, мулки
тўхталадиган бўлсак, унинг энг машҳур йўқларга бўлиб беришда эмас, балки
тимсолларидан бири Нўширавони одил мулкдан ҳамманинг баҳрамандлигини
образини четлаб ўтиб бўлмайди. Чунки бу таъминлашда, мулкни зарур ва савоб
образ Навоий ижодида жуда кўп тилга ишларга сарфлашда. Навоийнинг ғоясини
олинган, асарларида одил подшоҳ шу тарзда талқин қилсак, Нўширавоннинг
намунаси сифатида ибрат қилиб одиллигини англаш осонроқ бўлади.
келтирилган. Навоий уни “Нўширавони Чунки бировнинг мулкини зўравонлик
одил”, яъни одил Анушервон деб атайди; билан тортиб олиш, аслида зулмдир.
“одил” нисбатини қўллаб, унинг асосий Анушервон ана шу зулмнинг олдини олади
фазилати – “адолат”га урғу беради. ва Маздакни жазолаб, адолат ўрнатади:
“Тарихи мулуки Ажам”да ҳам унинг “Анинг машравати била Маздакка
одиллигига эътибор берилган. истимолатлар бериб, иликка киюрди. Ва
Нўширавоннинг алоҳида тилга олинадиган хусусиятлар зоҳир қилиб атбоин мулозим
одиллиги шундаки, у Маздак ва унинг қилди ва ҳужжат била анинг дини ботил
тарафдорларини йўқ қилади. эрканни анга собит қилди ва ани ва жамиъ
Маълумки, Маздак (VI аср) атбоин тириклай чоҳларға сарнигун
бойларнинг мол-мулкини тортиб олиб, кўмдурди. Ва ўзин ўз илки била ултурди ва
камбағалларга бўлиб бериш ғоясини олам юзин анинг нопок лошидин пок
кўтариб чиққан ва бунга шоҳ Қубодни қилди. Ва айтса бўлурки, барча адолати
кўндирган эди. Аммо бу мамлакатда бир сори эрди ва бу бир сори эрди”
эгасизлик, тартибсизликни вужудга [А.Навоий 2000:241].
келтиради, аёнлар норози бўлиб, Қубод Навоий унинг бу адолатини бир
ўрнига ўғли Нўширавонни подшоҳ қилиб томонга қўйса, барча қилган одил
кўтарадилар. ишларини иккинчи бир томонга қўйиб
Навоий “Тарихи мулуки Ажам” солиштиради. Зулмнинг бошини кесиб,
асарида Маздакни “авбош каллакесарларга мамлакатда адолат ўрнатиши шоҳнинг
бош” бўлган лаъин (лаънатланган) киши умри давомида бажарган барча савоб
деб тилга олади: “Ва Маздаки лаъин Қубод ишларидан, тоат-ибодатларидан устун
замонида пайдо бўлиб, нубувват экан.
(пайғамбарлик) даъвоси ошкор қилди ва Худди шу фикр “Садди Искандарий”
эли бир-бирининг моли ва аёлиға достонида ҳам қайд этилган эди:
шерикликға рухсат берди. Бу жиҳатдан Не сўздинким ўтти эрур бу ажаб,
авбош ва арзол (разиллар) йиғилиб, ғавғо Ки,кавнайн шоҳи -Расули араб.
қилдилар. Ва анинг атбои (тарафдорлари) Ҳадисида ҳам бу башоратдурур,
кўп бўлди ва Қубодни дағи фиреб ва фусун Ки адл аҳли сори ишоратдурур.
била ўз иллатиға (маслагига) киюрди”. Ки, адл ичра ўтганга бир соате,
[А.Навоий 2000:240]. Маздак тарихда Эрур беҳки, жинну башар тоати
биринчи марта бундай ишни амалга [А.Навоий 1993:126].
оширган, десак бўлади. Аммо Навоий Яъни икки дунё сарвари Расули
назарида – бу адолатсизлик. Хусусий мулк Акрам (с.а.в.) ўзларининг ҳадиси
– муқаддас, бировнинг мол-мулкини шарифларида адолат аҳлига башорат
тортиб олиш- талончилик. Адолат – қилганларидек, адолат билан ўтган бир
109
