Page 115 - 2-son-2018-yil
P. 115
Хорижий филология №2, 2018 йил
musiqa, matematika qobiliyatlar nasliy yo‘l aytganda, har qanday asarni bir tildan boshqa
bilan berilishi mumkin. Bunday tilga tarjima qilishda ikki tilni mukammal
imkoniyatlarning amalga oshirilishi, ya’ni bilish ham kerak. Ammo shu bilan birga tilni
ro‘yobga chiqishi uchun albatta, ma’lum mukammal bilish kifoya emas. Har qanday
sharoit bo’lishi kerak. asarni bir tildan ikkinchi tilga mukammal
Hozirgi kunda amalga oshirilgan o‘tkazish uchun, bir qancha sof estetik hamda
tarjimalarga qarab shuni aytish mumkinki, ko‘plab ekstralingvistik masalalarni hal
xalqimiz orasidan yetishib chiqqan iste’dodli qilishga to‘g‘ri keladi. Tarjimon shaxsining
tarjimonlar nasliy yo‘l bilan o‘tgan iqtidor estetik dunyoqarashi shu yo‘sinda tarjimada
egasi emas, balki bilim va ko‘nikma, tarkib topadi.
malakani o‘z ichki kechinmalari bilan Yuksak darajada mahorat bilan
birlashtirgan yetuk shaxslardir. yaratilgan san’at asarlarining har satridan
Tarjima qilish uchun so‘zlarning asosiy balqib turgan chuqur his, nafosat,
lug‘aviy mazmuni-yu, tilning grammatik musiqiylikni qaysi lug‘atdan topish mumkin?
qoidalarini bilishning o‘zi kifoya emas, Asarda xalqning milliy urf-odatlari, udumlari,
albatta. Buning uchun tilning tubini his etish an’analari, xalqchillik ruhi bilan sug‘orilgan
lozim va bunday hissiyot egasi tarjimondir. misralarni, asarning ruhini berish uchun faqat
Tilning ana shunday “hissiy” tomonlaridan tilni bilish kifoya qilmaydi.
biri muayyan asarda avtor tilning qaysi Tarjima – har bir davrning, har bir
qatlamlaridan, qanday, qaysi yo‘sinda zaminning o‘z mahsuli. Uni har bir avlodning
foydalanganda o‘z ifodasini topadi. Bu esa o‘zi bajaradi.
uslub bilan bog‘liqdir. Tarjima qilishdan asosiy ko’zlangan
Asl nusxa (original) tarjimaga nisbatan maqsad asl nusxani, ya’ni original asar
umrboqiyligi bilan ham farqlanishi, nusxasini egallash, saqlash va albatta,
boshqacha aytganda, tarjimaning umri asl yetkazishdir. Tarjima qilish o‘z prototipiga
nusxanikiga nisbatan qisqa bo‘lishi mumkin. ega bo‘lmagan yangi asar yaratishdan iborat
Buning bir qancha sabablari bor. Shulardan emas; balki tarjimaning maqsadi qayta
biri tarjimaning uslub tarafdan “keksayishi” yaratishdir. Tarjima jarayonida bir tilning
hamda bunday lisoniy jarayonning sodir materiali o‘rnini boshqa til materiali
bo‘lishiga til va uslub yuzasidan yoki ular egallaydi, binobarin tilga aloqador barcha
atrofida hukm surgan nazariy aqidalar, badiiy vositalarni tarjimonning o‘zi o‘z ona
shunday nazariy qarashlar asosida qaror tilida yangidan yaratadi. Til jabhasida tarjima
topgan muayyan adabiy konsepsiyalar, chinakam original ijod demakdir, ya’ni bunda
an’analarning ta’sirini o‘rganish juda muhim. yangi asar ijodi yuzaga keladi.
Ushbu mas’ulyat ham tarjimon shaxs bo‘yini Tarjimon voqelikni asarda ko‘rsatilgani
tushadi. Bundan tashqari, har bir konkret darajasida bilsagina badiiy chin, haqqoniy
tarjima, ta’bir joiz bo‘lsa, tarjimonning tarjima yarata oladi.
tarjimani qanday tushunishi mahsulidir. Bu Tarjima asari xalqning ko‘nglidan joy
yerda fikr uslub tushunchasiga bosh ma’noni olishi uchun asar vatan adabiyotining fakti
yuklagan holda ifodalanmoqda. Agar bunday bo‘lishi lozim. Shundagina asar muvaffaqiyat
nuqtayi nazarni original adabiyotga nisbatan qozonadi. Bu esa tarjimon iste’dodi orqali
ham tatbiq etiladigan bo‘lsa, aytish qo‘lga kiritiladi. Tarjimon iste’dodining kuchi
mumkinki, har bir konkret badiiy asar uni bilan asar ona tilida qayta tug‘iladi.
yozgan adibning adabiyotni qanday Tarjimon – illyo‘zionist asl nusxa
tushunishi mahsulidir [3]. ortidan borib, go‘yo kitobxonga uni bevosita
Tarjima shunchaki lingvistik muammo ko‘rsatmoqchi, o‘quvchi qarshisida tarjima
emas. Agar tarjima faqat lingvistik muammo emas, balki asl nusxaning o‘zi turganiga uni
bo‘lganida asarni hamma xorijiy tillarga xayoliy yo‘l bilan ishontirmoqchi bo‘ladi.
hamda qardosh xalqlar tillariga tarjima qilish Original asar muallifi bilan tarjima asari
oson kechgan bo‘lar edi. Holbuki tarjima muallifi o‘rtasida farq bor. Original asar
estetik problema hamdir. Boshqacha qilib muallifi o‘z asarida tasvirlayotgan voqea –
114
