Page 92 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

manfaatiga bag`ishlangan qo‘yidagi qit’a keltirgan. Qit’aning janriy erkinligi uning
bunga bir misoldir: mavzular xilma xilligi va mazmun boyligini
In bas sharafisafar, ki dar olam ta’minlagan.
Ta’rix zi hijrati poyambar shud. Shatranjiyning bizgacha etib kelgan
Bar mansafar az hazar behast, archand ma’lum miqdordagi qit’alari mavzu va
In shud chu naimu on chu ozar shud. mazmunining tahlilidan quyidagi xulosalarga
Bas kehtar tab’u ablah andesha, kelish mumkin:
K-o‘ kard safaru hakimu mehtar shud; 1.Shatranjiy qit’alari o‘z
[1, 46] mundarijasida voqeiy hayot va shahar
Bu hakimona she’r o‘z mavzuyiga doiralari muhitini aks etgan. Binobarin bu
binoan Shatranjiy qit’alari orasida notakror va she’rlar realistik xususiyatga egadir.
yagonadir, shunga ko‘ra uni shoirning boshqa 2.Shatranjiy qit’alarida shoirning
biron qit’asi bilan aloqamandlikda tahlil qilib hayoti va shahar a’yon-atroflari bazm
bo‘lmaydi. Pand-nasihat mavzusiga doir suhbatlarining nadimi sifatida ijtimoiy
quyidagi qit’a ham o‘z mazmuniga ko‘ra faoliyati kengroq o‘z aksini topgan.
notakrordir va o‘z mansabiga mag`rur bo‘lgan 3.Shatranjiy qit’alari shoir hayoti va
amaldor kimsalar tanqidida aytilgan. faoliyatining shahar muhitida o‘tganligi,
Xumori azlbiboyadkashid on kasro, ijodiy va ijtimoiy faoliyatining shahar
Ki budaboshad az bodaiamalsarmast. doiralari bilan bog`liq ekanligini ko‘rsatadi.
Haroina ki chu boda girift bar sar dard, Shunga ko‘ra, Shatranjiy XII asrda vujudga
Biboyadash saru bar ko‘ftan ba hardu kelgan va rivojlana boshlagan shahar
dast. [1, 47] adabiyotining yetuk namoyandasi
Quyidagi qit’a zamon ahli tanqidida hisoblanadi.
aytilgan bo‘lib, shoir zamondoshlarining 4.Shatranjiy qit’alari g`oyaviy
insoniylik saviyasi tubanligi, axloqiy mazmunida ma’lum darajada shahar doiralari
tanazzulini fosh etgan: shoirining erkin fikrligi o‘z ifodasini
Duzanba joi yake mardbistodhame topgan.Shoirning aksar qit’alarida uning
Ba hukmiaqlu shariat ziahliharzamone shahar a’yon-ashroflariga qarshi e’tiroz va
Ba hukmi aql kunun zi ahli in zamonai noroziligi ifodalanganligini ko‘ramiz.
mo 5.Shatranjiy qit’alari mundarijasida
Du mard boyad, to istad ba joi zane. janr erkinligi bilan bog`liq bo‘lgan mavzular
[1, 47] xilma-xilligi va mazmun boyligini ko‘ramiz.
Shatranjiy aksar qit’alari mavzu va 6.Shatranjiy qit’alari bisyor mavzuligi
mundarijasining notakror, o‘ziga xosligini bu va mazmun-mundarijasining boyligi tufayli
she’riy janrning hartomonlama erkinligi, katta shavq-zavq uyg`otadi.
jumladan mavzu va mazmun erkinligi yuzaga

Аdabiyotlar:
1. Muhammad Avfiy Buxoroiy. «Lubob-ul-albob». Muhammad Qazviniy nashri, 1 jild.-
Leyden, 1909. 44-47 betlar.
2. Sa’diev Sadri. Markazi adabii Samarqand dar shohrohi tarix.-Toshkent; O‘zbekiston milliy
ensiklopediyasi-nashriyoti, 2012, 88-93 betlar.

Ахмедова Д. Разнообразие тем и богатство содержания в китъах (сонетах)
шатранжи Самарканди. В статье освещается жанровое своеобразие, а также
разнообразность тем и идейного содержания в китъах (сонетах) известного поэта
Мовороуннахра XII века Дихкана Али Шатранжи Самарканди.
Axmedova D. The diversity and multiplicity of the contentof the “qit’a” (sonnets) of
shatrange Samarkandi. The article highlights variety of the genre, as well as diversity and the
ideological content of one the “kit’a”(sonnets) of one of the greatest poet of the XII century in
MovarounnahrDehkon Ali Shatrange Samarkand.

91