Page 90 - 2-son-2018-yil
P. 90
Хорижий филология №2, 2018 йил
majlisu suhbatlari ham poygahda o‘tirgan Shatranjiyning bir qator qit’alarida
donishmand kishilarning ishtiroki tufayli husn odam rizqining muqaddarligi, ya’ni xudoga
oladi, gullaydi. havola ekanligi to‘g`risidagi o‘rta asrlik
Jamoli majlis boshad ba mardumi dono tasavvurot aniq bir maqsad-boylik va mansab
V-agarchi boshad joi nishast poygahash, egalarini nadimpesha shoir va uning
Chunon ki ziynati har baytro zi qofiya hamkasblariga nisbatan sizlarning rizqingizni
ast, ta’minlayapmiz degan ma’nodagi minnati
Agarchi poygahi bayt hast joygohash. asossizligini isbotlashga qaratilgan. Shunga
[1, 44] ko‘ra, ayta olamizki, hatto rizqning odam
Izoh tariqasida shuni qayd qilish joizki, uchun muqaddar va azaliyligi borasidagi
bu hakimona she’r ham o‘z mohiyati bilan rasmiy diniy aqidani ham shoir deyarli
shahar a’yon-ashroflariga qaratilgan bo‘lib, barcha qit’alarini qamrab olgan o‘zining
shoir ushbu toifaga tushuntirmoqchi bo‘ladiki, shahar doiralari boy-badavlat va mansabdor
fozilu dono kishi siz uchun qadr-e’tiborga ega kishilariga nisbatan e’tiroz ruhiyasi
bo‘lmasdan, bazm-so‘hbatingizda poygahda mavqeidan kelib chiqib izohlaydi. Ana shu
o‘tirsa ham, aslida uning joni va husni mavqedan u boshqa bir diniy rivoyatdan
hisoblanadi. A’yon-ashroflarga qaratilgan bu foydalangan holda shunday bir savolni o‘rtaga
pand aslida ushbu toifani ilm-fazl ahli qadr- tashlaydi, aniqrog`i uni noz-ne’matlar
e’tiborini bilmaslikka ta’na qilish egalariga qarshi qaratadi: Modomiki hatto
ma’nosidadir. Sulaymon payg`ambar bir baliqga rizq ato
Shoir zamon ahli, aniqrog`i a’yon- qilolmagan edi, bugun biz o‘z rizq-ro‘zimizni
ashroflarni ilm-fazl ahlini tanimasligi va “maxluq”-ga (mol-mulk egalari va amaldorlar
binobarin qadrlay olmasligi haqidagi boshqa ko‘zda tutiladi) havola qilishimiz mumkin-
bir hakimona qit’asida ushbu toifaning mi?
ayanchli ahvoli va qadr-e’tiborsizligidan o‘z Ba juz yazdon dari arzoqro kas
noroziligi va afsus-nadomatlarini ifoda etgan. Na bastan metavonad, na kushodan.
Agar yuqoridagi qit’ada ilm-fazl Yake bingar, ki bar maxluq hargiz
arboblarining boylik va mansab sohiblari Zi bahri rizq shoyad dil nihodan?-
nazaridan chetda qolib, shu boisdan xor- Chu natvonist bo chandon takalluf
zorlikda umr o‘tkazgani ta’kidlangan bo‘lsa, Sulmaymon mohiero rizq dodan.
hozir ko‘zdan kechiriladigan qit’ada fazl va [1, 45]
donish ahli haqiqiy qadr-qiymatining Bu masala quyidagi qit’ada yanada
umuman odamlar uchun noma’lum qolishi oydinroq aks topganligi bilgan birga kengroq
haqida so‘z yuritiladi. Oddiy kishilar o‘z muhokamaga ham olingan: Ma’lum
nodonligi va ma’lumotsizligi bois johilu bo‘lishicha, shoirning asosiy maxdumlaridan
ahmoq kimsalarni hakimu donishmand deb bo‘lgan bir amir uning rizqi (quti)-ni
biladilar, ma’naviy ojiz kishilarni o‘zlari ta’minlagani ustiga yana zamon
uchun ko‘z va jon deb qabul qilib, ularni yomonliklaridan ham o‘z panohida saqlab
ulug`laydilar, hurmat-izzat qiladilar. Shu kelganini minnat qilar ekan, shoir uning
tariqa ahmoqu johillar ommaga manzuru minnatini be’ma’ni bir da’vo sifatida hamon
mahbub bo‘lib, haqiqiy donishmand ularning payg`ambarlarning sarguzashtlariga doir
nazariga tushmay e’tiborsiz qoladi. Bu rivoyatlar asosida rad etadi:
o‘rinda ham shoir hayot haqiqatini Chand go‘i, ey amiri man: “tu az iqboli
jamiyatning ilm-fazl ahliga munosabati man
masalasini yoritish orqali aks ettirgan. Dar panohi az badi ayyomu forig`dil zi
Misli on ki o‘ buvad ahmaq, qut”.
Mardumon faylasuf donandash, Gar tu naihd quti љoni man, dihad on
Misli sag buvad, ki boshad ko‘r, kaski dod
Mardumon jonu chashm xonandash. Quti joni Yunusi payg`ambar andar
[1, 44] batni hut,
89
