Page 91 - 2-son-2018-yil

Хорижий филология №2, 2018 йил

V-ar nadorї dar panoham, doradam on bo‘lganlar, uni xo‘rlagan, haqoratlar qilgan,
kas ki dosht hatto urgan ekanlar. Shoir bir qit’asida
Mar Muhammadro ba g`or andar panoh nadimlikdagi ayanchli holini shunday
ankabut. tasvirlaydi:
[1, 44] Chi boyadbahri odobi nadimi,
Yuqoridagi misollardan ma’lum Magar bar jonudilmehnatnihodan?
bo‘lishicha, Shatranjiy pand-nasihatlari Zabon kardan ba nazmunasr jori
ko‘proq mol-mulk egalari, mansabdor Zixotirnuktahoibikrzodan,
kishilarga qaratilgan. Shoir o‘z voqeiy Ki bozomadhama kori nadimi
hayotida bu toifa bilan nadim sifatida yaqin Basili xo‘rdanudashnom dodan.
munosabatda bo‘lgan, ularning fe’l-atvori, [1, 45]
xislatlari, ayniqsa mol-dunyoga o‘chligi, Shoirning zamon «ulug`lari» haqidagi
ochko‘zligi, xudbinlik, muruvvatsizlik kabi bunday ma’yusona satrlarini o‘qiganda, uning
axloqiy illatlarini bilib olgan edi. she’rlarida bu guruhning jiddiy tanqidi
Natijada shoir dilida bu toifaga nisbatan ayovsiz o‘tkir hajvga aylanganini ko‘ramiz.
nafrat va g`azab hissi uyg`ongan edi, shunga Umuman Shatranjiy qit’alarida uning zamon
binoan uning mol-davlat ahliga qaratilgan «ulug`lari»-ga nisbatan ham nafrat g`azabi
tanqidiy, hajviy qit’alarida ularning ham bu toifaga xizmat qilib kelganidan
tubanligini fosh etish asosiy mavzuga pushaymonligi ham o‘z hayoti taqdiridan
aylangani bejiz emas. Darhaqiqat, shoirning chuqur tashvish-iztiroblari ifodalangan.
saqlanib qolgan 32 qit’asidan 12-tasi shu Quyidagi qit’ada esa, shoirning o‘z davri
mavzuga oiddir. Zamon ulug`lariga «ulug`lari»-ga bo‘lgan munosabat va
(«mehtaron») qarshi qaratilgan bu qit’alarda qarashlari umumlashtirilgan.
mazkur toifaning turli axloqiy illatlari ochib Ba sar ba xoki karimoni rafta raftanbeh,
tashlangan. Bunday hollarda shoir tilida Ki so‘i dargahi in mehtaroni asr ba poy,
pand-nasihat o‘rnini muxotabga nisbatan fosh Az on kihej az in mehtaroni rais dargah
etuvchi hajv tanqid, kinoyalar egallagan. Ravo nagardad dar hej hol hojatu roy.
Jumladan quyidagi qit’ada bechora va Agar tu jam’kuni xoki on karimonro,
muhtojlarga nisbatan qit’ada “ulug`lar” ning Ravo kunad ba hama hol hojati tu
himmatsizligi muruvvatsizligi tanqid ostiga xudoy.
olinadi. Shoir bu tofadan biron hojat ravo Agar bimonand in mehtaron bar in sirat,
bo‘lmasligini bilgani va uqtirgan holda Chi guna umr guzarem, voy bar mo,
o‘zidek muhtoj kishilarni ularning dargohiga voy? [1, 46]
borib, hojatini bildirishdan o‘zini tiyishga Shoirning o‘z davri muruvvatsiz
undaydi: «ulug`lari»-dan umidsizligi ularni o‘tmish
Zinhor barmador niyozat ba mehtare, muruvvatli, karim «ulug`lari»-ga qarama-
K-az himmatu zi kibr chu sheru palang qarshi qo‘yish va o‘tgan zamonlar«karim»-
nest, larini ideallashtirishni yuzaga keltirgan.
Har mehtare, ki boshad chun gurba Yuqorida Shatranjiy qit’alari
choplus mavzularini uch qism-ilmu donnish targ`ibi,
Sagro dar ustuxonash chunon don rang mol-davlat ahlining tanqid-hajviga bo‘lib
nest 1, 44] ko‘zdan kechirganimiz nisbiy ma’nodadir.
Shatranjiy ko‘proq «ulug`lar»-ning Negaki uning har bir qit’asi o‘ziga xos
xasisligi va muruvvatsizligini tanqid qilgan. mazmunga ega bo‘lib, boshqa qit’alarida
Bu hol albatta tasodufiy emas, uning hayotiy takrorlanmaydi. Shoirning har bir qit’asi o‘z
sabablari bor: Nadimpesha shoir bu toifaga mavzu va mazmuniga ko‘ra notakror asar
xizmat qilib, biroq ulardan yaxshilik va hisoblanadi. Binobarin shoir qit’alarining bir
muruvvat ko‘rmasdan qashshoqlikda qismi mavzulari jihatidan yuqorida tahlil
yashagan. Zamon «ulug`lari» shoirni qilingan qit’alar bilan biron umumiyati
e’zozlash va nadimpeshalik hunarini qadrlash aloqasi yo‘q inson ma’naviy kamoloti va
o‘rniga unga nisbatan yomon muomalada dunyoqarashining kengayishiga safarning

90