Page 35 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

СИНОНИМ СЎЗЛАР ЖУМЛАЛАРАРО БОҒЛАНИШНИ
ТАЪМИНЛОВЧИ ВОСИТА СИФАТИДА

Турниѐзова Шаҳноза Неъматовна,
СамДЧТИ ўқитувчиси, филология фанлари номзоди
Калит сўзлар: матн, синонимлар, абзац, фрейм, оператор, операнд, дериват.
Матн компонентларининг Қумрининг алланима деб гапираѐтгани
синтактик муносабати синонимик қулоққа чалинар эди (Ҳ.Ғулом.
воситаларга асосланганда ҳам узвий Тошкентликлар).
синтактик боғланиш вужудга келади. Мазкур матн уч компонентли
Синтактик алоқанинг мазкур турида фақат бўлиб, уларнинг биринчисида
лексик синонимлар эмас, балки бири қатнашаѐтган одам сўзининг
иккинчисига маъно жиҳатдан тўғри кейингиларида эркаклар ва хотин-халаж
келадиган, мазмунан муштараклик ҳосил сўзлари синонимик ифодаларини ташкил
этадиган воситалар ҳам фаол қўлланилади. этмоқда ва улар орқали матн
Айни пайтда, лексик такрордан фарқли компонентларининг синтактик муносабати
равишда, матн компонентларининг шаклланмоқда. Бу ўринда, албатта, лексик
синтактик алоқаси узвийлик касб (луғавий) синонимлар эмас, балки кенг
этишидан ташқари, жумлалар маънода мазмуний муштараклик
қўлланилишининг услубий равонлиги ҳам ифодалаѐтган синонимик воситалар ҳақида
таъминланади. Зотан, улар таркибида сўз юритиш мумкин. Қизиғи шундаки,
айнан бир сўзнинг такрор қўлланилишига айни пайтда бир - бири билан антонимик
чек қўйилади: муносабатда бўлган сўзлар ҳам
Гулноз тугунни бир зумда уйга функционал қийматларига кўра бир
ташлаб чиқди. Ажабки, шу бир лаҳзада хилликни ташкил этмоқда. Буни эркаклар
Йўлдош олиб келган совғалардан баланд ва Хотин - халаж сўзларида кўрамиз. Улар
пошнали оқ туфлини оѐғига илиб,ним ички маъноларига кўра антонимлар бўлса
пушти шоҳи дуррани бошига танғиб ҳам, одам сўзига нисбатан синонимик
олибди (Ҳ.Ғулом. Тошкентликлар). маъно касб этмоқда. Синонимик воситалар
Келтирилган матн икки ўзлари иштирок этаѐтган жумлалар
компонентли бўлиб, мазкур таркибида турли хил синтактик
компонентларнинг биринчисида зум, вазифаларда келиши мумкин. Аммо
иккинчисида эса лаҳза сўзлари уларнинг мазкур синтактик фаолликлари
синонимлар (луғавий синонимлар) тарзида шу жумлалар доирасидагина аҳамият касб
фаоллик кўрсатмоқда. Бу ўринда том этади. Фикр далили учун қуйидаги
маъноли синонимларни қайд этиш мисолга мурожаат қилайлик:
мумкин. Лекин аксарият пайтларда матн Мирзо Улуғбек нечундир юраги
компонентлари ўртасидаги синтактик увушиб, отининг жиловини тортди.
муносабат бир-бирига мазмунан яқин Қуюндай учиб келган суворийлар кўпикка
сўзлар иштирокида шаклланади. чўмилган арғумоқларини аранг
Одатда дам олиш кунлари бундай тўхтатишди. Бўлиқ қорабайир минган,
соатларда бўм-бўш бўладиган гузарга кўзлари қисиқ, мўғилбашара суворий
одам сиғмасди.Кўприк ѐнидаги толзорда - камоли эҳтиром билан қўл қовуштириб,
чойхона сўриларида эркаклар тўп-тўп салом берди(О. Ёқубов. Улуғбек хазинаси).
ўтиришиб радиодан диктор қайта Берилган матн доирасида от,
ўқиѐтган мурожаатни бошларини эгиб арғумоқ, қорабайир каби сўзлар бир-
тинглашарди. Толзорнинг бери ѐнида бир бирлари билан синонимик ҳолатда
тўп хотин-халаж ва қизчалар ташвишли келмоқда.Матннинг биринчи жумласи
бир қиѐфада тик туришар, тўдадан таркибида от сўзи қаратқич аниқловчи,

34