Page 31 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

ҲАМЗА ИЖОДИДА ФУРҚАТ АНЪАНАЛАРИ

Каримова Сафия Расуловна,
СамДЧТИ катта ўқитувчиси, филология фанлари номзоди

Калит сўзлар: жадид, анъана, мувашшаҳ, девон, матлаъ, мақтаъ, ғазал, байт,
жанр, салаф, назира, маснавий, мактуб, мухаммас, тахаллус.

Фурқатнинг маърифатпарварлик Диалог (икки кишининг савол-
соҳасидаги анъаналарини ижтимоий ҳаѐт жавоби) приѐми кўп шоирларнинг
материаллари асосида ижодий давом дикқатини ўзига тортган. Фурқатнинг
эттирган шоирлардан бири Ҳамза «Кашмирли қизга» ғазалида шу усулда
Ҳакимзода Ниѐзийдир. ѐзилган ажойиб мисраларга дуч келамиз:
Ёш Ҳамза адабиѐт майдонига қадам Айдим: «Эй жон офати, зулфунгга
қўяр экан, биринчи навбатда мумтоз бўлмишман асир!»
адабиѐтимиз анъаналаридан озиқланди. Айди: «Бул савдони қўй, умринг
Аста-секин бу анъаналар янги ўтар занжирда».
маърифатпарварлик йўналиши туғилиши «Нуқта лаб устида бежодур», -
билан вужудга келган адабиѐт- жадид дедим. Айди кулиб:
адабиѐти ғоялари билан уланиб кетди. «Саҳв қилмиш котиби кудрат магар
Ҳамза - Ниҳоний ўз ижодининг илк таҳрирда».
даврларида Фурқат шеърларига эргашиб Ҳамзанинг ишқий шеърларида ҳам
анъанавий ғазаллар ѐзди. салафларига эргашиб шу приѐмга
Маърифатпарвар шоир Фурқат мурожаат қилиш ҳолларини кўрамиз.
илмнинг аҳамияти тўғрисида шундай Айдим: Пари, Ман хастага, мунча
ѐзади: жафо даркор эмас,
Жаҳон басту кушоди илм бирла, Еткай қиѐ боқмаслиғинг , ортиқ
Надир дилнинг муроди илм бирла. жазо даркор эмас.
Кўнгулларнинг сурури илмдандур, Деди кулиб: Эй хаста қул, маъшуқ
Кўрар кўзларнинг нури илмдандур . элини хун шул,
Керак ҳар илмдин бўлмак хабардор Кел, деди, бер санга кўнгил, кет,
Бўлур ҳар қайси ўз вақтида даркор. можаро даркор эмас,
Ўз устозининг илғор анъаналарига Дедим: Тараххум айлагил,
содиқ бўлган Ҳамза ҳам илм ҳақида ўлдурмоқа тутма ҳавас,
махсус шеър ва публицистик мақолалар Ишқингда минг ўлган ўзим, ханжар
билан майдонга чиқди. У 1914 йилда ѐзган манга даркор эмас.
«Илм иста» шеърида шундай дейди: Деди яна: Ошиқ элин ўлдурмоқ
Оламнинг хуршиди кундир, ўлган одатим,
одамнинг хуршиди илм, Сандек манга жони ширин, қўрқоқ
Оламнинг зулмати тундир, ако даркор эмас.
одамнинг нодори илм... Қизиғи шундаки, Ҳамза - Ниҳоний
Гар муроду мақсадингга етмоқ Фурқатнинг шу ғазали йўлида янги бир
истарсан мурод, мувашшаҳ-ғазал ҳам ѐзди. Уни
Кўз очиб бедор бўл, даркор илм, Фурқатнинг машҳур «Кашмирли қизга»
даркор илм... ғазалига ѐзилган назира ғазал дейиш
Ул ҳақиқат ошѐнига сайқал мумкин:
истарсан Ниҳон, Фурқатда:
Илм иста, илм иста, истагил зинҳор Бир қамар сиймони кўрдим балдаи
илм! Кашмирда,\

30