Page 32 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

Кўзлари масхуру юз жоду эрур матласи билан бошланувчи етти байтли
тасхирда.■< ғазалида ошиқона ҳис - туйғулар,
Зарра-зарра зар сочар бошиға ҳар маҳбубанинг висолида азоб чекаѐтган
кун офтоб, ошиқнинг дардлари ифодаланаѐтгандек.
Субҳ келгач, кеча ѐтиб чашмаи Шеър ғазал шаклида ѐзилган, ғазалга хос
эскирда. поэтик белгиларга - матлаъ ва мақтаъ
Ҳамзада: байтларига эга. Шеър мақтасида шоирниг
Лола янглиғ оразини бир кўруб тахаллуси ҳам берилган, худди ғазалларда
тасвирда, бўладигандек якка қофия тартибига эга. (а
Мубтало ўлмоқдиғим ѐзмиш экан а, ба, ва, га, да). Лекин ғазал байтларининг
тақдирда. биринчи тоқ , мисраларининг биринчи
Турфа савдолар бошимга тушди, ҳарфларини (Р, Ҳ, Е, М, X, О, Н) араб
кетди ихтиѐр, алифбоси шаклида бир-бирига қўшсак
Ким ўтарга ўхшади эмди умр «Раҳимхон» исми келиб чиқади.
занжирда. Раҳимхон деган киши Ҳамзанинг
Айниқса, Ҳамза яратган ѐшликдаги дўстларидан бўлган. Ҳамза чет
мувашшаҳларда биз Фурқат эл саѐҳатларида бўлганида бу дўстига
мувашшаҳларининг таъсирини яққол мактуб йўллаган экан. Бу фактни
кўришимиз мумкин. Хусусан, Ҳ.Ҳ. Ниѐзий ҳамзашунос олимларимиз аниқлаганлар.
ўз ижодининг дастлабки йилларида Девондаги бир мувашшаҳ - ғазал
Фурқат мувашшаҳларига эргашиб, Алишер Навоийнинг машҳур «мубтало
Ниҳоний тахаллуси билан ўндан ортиқ бўлдим санго» ғазали вазни ва услубида
мувашшаҳ – ғазаллар яратган . ѐзилгандир. Бу ғазал - мувашшаҳда Ҳамза
Ҳ.Ҳ.Ниѐзийнинг «Девони Навоий ғазалига тақлид қилади. Ўз
Ниҳоний» сида ғазал ва мухаммаслардан шеърида Мирзаҳамидхон деган шахсни
ташқари ғазал шаклида ѐзилган бир қанча дилбар, маъшуқа сифатида таърифлайди.
мувашшаҳлар, мусалласотлар (учликлар), Худди унга ошиқ бўлиб қолган маъшуқдай
маснавий-саломномалар (шеърий хасрат-надомат қилади. Шеър катта
мактублар) ҳам бор. Ҳамза лирикасини ҳажмда - 13 байт.
текширган олимлар ҳам «Девони Умуман айтиш керакки, мувашшаҳ
Ниҳоний»даги ғазалларни таҳлил қилиш шеърлар кўпроқ эркак кишининг номига
билан чекланганлар. Унинг ғазалдан бошқа бағишланарди. Худди уни маъшуқа ўрни
шеърий жанрларда ѐзган асарлари четда ва қиѐфасида мадҳ этиш, гўзаллигини
қолган. Профессор Р.Орзибековнинг ажойиб ташбеҳлар билан ифодалаш
«Ўзбек шеъриятида сирли-синкретик жанр мувашшаҳ мазмунига хос хусусиятлардан
ва шакллар» рисоласида биринчи бор биридир. Лекин бу ҳол бир анъана бўлган.
шоирнинг мувашшаҳлар ҳам ѐзганлиги Аслида эса шоирга яқин кишига
айтилиб, унинг иккита ғазал-мувашшаҳи бағишланган, унга бўлган дўстлик -
хусусида фикрлар баѐн этилади. Бизнинг биродарлик ҳислари тасвирланган. Навоий
изланишларимизга кўра Ҳамзанинг ғазали изидан бориб ѐзган ғазал-
«Девон»ида саккизта мувашшаҳи бор. мувашшаҳдан парчалар келтирамиз.
Демак, шоир бу жанрда ҳам ўз яқин Бир кўриб ул кун жамолинг
ўтмишдошлари бўлмиш Муқимий, Фурқат, мубтало бўлдум санго,
Завқийларнинг мувашшаҳ шеърлар ѐзиш Андалибдек фурқатингда пурнаво
соҳасидаги тажриба ва анъаналарини бўлдум санго.
давом эттирган. Унинг Раҳимхон исмига Ёш оқиб икки кўзимдин Нуҳни
ѐзилган тўфонидек,
Раҳми йўқ, эй бевафо дилбар, Нолаи дилсўз ила хаддин фано
билмайсан ҳануз, бўлдум санго.
Қоматингга бўлмишам хуштор, Раҳм қилмайсан на деб ман хастани
билмайсан ҳануз- бечорага,

31