Page 36 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

иккинчи жумла сатҳида арғумоқ(лар) сўзи қарайдиган бўлсак, матндаги биринчи гап
воситасиз тўлдирувчи, учинчи жумлада таянч гап ҳисобланиб, ундаги одам сўзи
қорабайир сўзи ҳам воситасиз тулдирувчи мазкур абзац қолипидаги матнда оператор
вазифаларида фаоллик кўрсатмоқда.Бироқ вазифасини бажараяпти.
уларнинг мазкур синтактик функциялари Айтиш жоизки, синоним сўзлар
фақат ўзлари қатнашган жумлалардагина нафақат бир абзац доирасидаги
аҳамиятлидир, зотан, жумлалараро бўлган жумлаларни, балки макроматнлар
синтактик ҳудудда уларнинг алоҳида гап таркибидаги абзацларни ҳам синтактик
(жумла) доирасидаги синтактик жиҳатдан боғлаши мумкин. Бундай
вазифалари ўз кучини йўқотади.Бошқача ҳолатда биз жумлалараро боғланишни
айтганда, матн компонентларининг эмас, балки абзацлараро боғланишни
синтактик муносабатлари одатдаги «гап кузатамиз:
бўлаклари» терминига асосланмайди. Бу ерда икки дарѐ кесишарди.
Бунда гап бўлакларининг эмас, балки Маҳаллий аҳоли бундай мавсумда бу ерга
гапларнинг ўзаро синтактик боғланиши келишга ҳайиқарди. Уч томони пишқирган
устувор аҳамият касб этади. дарѐ билан ўралган, фақат бир
Юқоридаги билан бир қаторда томондангина кириш мумкин булган бу
шуни ҳам айтиш керакки, матн жойни ҳиндлар хосиятсиз дейишарди.
компонентларининг синонимик воситалар Бобурнинг қўшини ана шу икки дарѐ
билан боғланиши семантик жиҳатдан кесишадиган жойда қўним топганди.
олдинги саҳифаларимизда кўриб чиққан Аскарлар анча ҳолдан тойган
лексик такрор приѐмидан анча фарқ бўлишига қарамай подшоҳларидаги
қилади. Иккинчи ҳолатда такрорланаѐтган шижоат уларга куч бағишлаб турарди
сўз матннинг мазмуний салмоғига путр (П.Қодиров. Авлодлар довони).
етказмайди. Балки матн марказида турган Келтирилган матнниг биринчи
тушунчани ажратиб кўрсатади, шу билан абзацида бу ер, бу жой каби бирикмаларни
бирга матн компонентларининг синтактик учратамиз. Мазкур абзацнинг марказида
жиҳатдан ҳам боғланишини таъминлайди. икки дарѐ кесишадиган, уч томони дарѐ
Синонимик воситаларнинг ҳам матн билан ўралган, ҳиндлар хосиятсиз деб
деривациясидаги синтактик вазифаси санайдиган жой турибди. Агар биз матнни
худди шундай бўлса-да, унда лексик фақат шу абзац доирасида таҳлил
такрордан фарқли ўлароқ матннинг қиладиган бўлсак, биринчи гап таянч гап,
марказидаги тушунча айнан бир хил сўз унинг таркибидаги бу ер бирикмаси эса
билан ифодаланмай, балки унинг матн деривациясининг оператори бўлиб
маънодоши билан алмашиниб келади. Бу хизмат қиляпти ҳамда мана шу сўзлар
жиҳатдан синонимик воситалар абзац таркибидаги жумлаларни синтактик
олмошларга яқин туради: жиҳатдан боғлаяпти. Демак, биз бу
Шу тирик одам мурдага айланиши вазиятда синонимик воситалар
керак. Бобур шунга фармон бериши керак. жумлалараро боғланишни
Нечун? Беклар бу Дарвеш говни гуноҳкор таъминлаѐтганини кузатамиз. Агар биз ҳар
деб билиб, Бобурни ишонтиришгани иккала абзацга эътиборимизни қаратсак,
учунми. Балки улар чиндан ҳам Бобурни матннинг марказида Бобурнинг қўшини
алдашаѐтгандир. Балки бу бечора мироб турганининг гувоҳи бўламиз. Бу ҳолатда
чиндан ҳам гуноҳсиздир (П.Қодиров. эса деривация операндлари икки абзац,
Юлдузли тунлар). оператори эса биринчи абзацда қўшин
Келтирилган матн олти сўзи билан ифодаланаѐтган, иккинчи абзац
компонентдан иборат бўлиб, унинг бошида келган аскарлар сўзи саналади.
биринчисида одам, тўртинчисида Дарвеш Кўринадики, мазкур мисолда матн
гов, олтинчисида мироб сўзлари матннинг деривациясини синоним сўзлар юзага
синтактик боғланишини таъминлаяпти. келтираяпти. Иккинчи вазиятда эса
Деривацион нуқтаи назардан олиб

35