Page 50 - 2-сон 2019 йил

Хорижий филология №2, 2019 йил

алоқалар ва ўзига хос эмоционал бири шундай дейди: ―Тартибга солинмаган
тўйинганликни киритади. ҳарбий терминология аввало кундаликлар,
Н.Диттмар профессионал (балиқчилар, мактублар ва ҳарбий хизматчиларнинг
дурадгорлар, овчилар) терминологияни оғзаки нутқида, шунингдек, бадиий
идиоматик ибораларга бой ўзига хос адабиѐтда, қисман, даврий нашрларда
образли терминологияга қарши қўяди. Уни ишлатилади‖.
олим ―касбий жаргонлар соҳасига‖ КТСни ўрганишда ҳам ифода, ҳам
киритади. Қиѐслаш учун инглиз тили мазмун жиҳатларини инобатга олиш керак.
спорт касбий соҳасидаги Хусусан, бунда бир томондан муайян тил
фразеологизмларни келтиради: муҳитининг моддий ресурсларини кўриб
jump the gun [―спорт тўппончаси чиқиш керак бўлса, иккинчи томондан
отилишидан олдин югуришни бошламоқ‖], аниқ турдаги ўзига хос тил соҳасининг
hit below the belt [―белдан пастга (касбий содда тил, арго, жаргон) турли хил
уриш‖], конгредиентлари шаклланишида у ѐки бу
come up to the scratch [―старт чизиғига даражада иштирок этадиган адабий-
яқинлашиш‖] ва ҳ.к. меъѐрий тилнинг семантик, грамматик ва
КТСни ўрганишда касбий бошқа жиҳатларини кўздан кечириш
(терминологик) жаргонизмлар ва соф лозим.
атамаларни фарқлаш муҳим аҳамиятга эга. Муайян турдаги КТСнинг бадиий
Бунда уларнинг дифференциациясидаги адабиѐт тилига ўтишини тадқиқ этиш
асосий мезонлар сифатида номинация алоҳида аҳамият касб этади. Бунда махсус
объектлари характерини кўрсатиш тил (ҳарбий, спорт ва ҳ.к.)нинг ўзидаги
мумкин. Агар атамалар фақат ишлаб нутқ ва тил ҳосилаларини фарқлаш лозим.
чиқариш тушунчаларини ифодаласа, Худди шундай умумистеъмолдаги содда
жаргонизмлар нафақат мутахассислик тил ва касбий содда тил ўртасидаги
соҳасидаги, балки маиший соҳадаги, аҳамиятли фарқланшни ҳам инобатга олиш
бошқа семантик майдонларга мансуб зарур.
тушунчаларни ҳам ифода этади. Бир томондан, улар ўртасидаги
Жаргонизмларнинг атамаларга нисбатан ўхшашлик шундан иборатки,
қўлланилиш соҳаси анча кенг. умумистеъмол ва касбий содда тиллар
КТС конгредиентлари тўқ эмоционал ҳосил бўлишида принципиал фарқ йўқ.
бўѐқдорлик билан тавсифланса, Ушбу тил соҳалари ривожланиши тилнинг
профессионализмлар эса экспрессиядан ―нормал‖ қоидалари бўйича амалга ошади.
холи. КТС ўзида профессионализм Иккинчи томондан эса улар орасидаги
элементларини сақласа-да, у бундан фарқ умумистеъмол содда тилнинг касбий
ташқари объективликка ҳам эга. содда тил тушунчасидан кенгроқ
КТС воситалари ѐрдамида нутқ эканлигида намоѐн бўлади. Яъни касбий
сўзловчи ўзининг воқеликка бўлган содда тил умумистеъмол содда тилининг
муносабатини ифода этади. У нутқ касб хусусиятлари билан чегараланган бир
объектига нисбатан ҳайратини ѐки, қисми ҳисобланади.
аксинча, нафратини билдириши мумкин. Шундай қилиб, КТС учун
Атамалар нутқ объектига субъектив ишлатилишнинг тор соҳаси ўзига хосдир.
баҳо бериш имкониятига эга эмас. Улар Шуни инобатга олиш керакки, КТС
асосан махсус матнларда қўлланилади. сўзловчи индивидумларнинг жуда тор
Профессионализмлар экспрессив гуруҳига тегишли бўлиб, жамиятнинг
эквивалентларининг (синонимларининг) барча қатламлари томонидан
қўлланилиш соҳаси эса – касбий содда тил, ишлатилмайди. Умумистеъмол содда тил
бу ердан улар умумий нутққа кириб, эса анча кенг қўлланилиш соҳасига эга.
бадиий адабиѐтнинг муайян жанрлари Умумистеъмол содда тилнинг асосини
тилида ўз ифодасини топади. Бу хусусда сўзлашув-маиший лексика ва
ҳарбий терминология тадқиқотчиларининг фразеологиянинг экспрессив элементлари

49