Page 39 - 3-2017

Хорижий филология.№3, 2017 йил

НОМИНАТИВ ФАОЛИЯТНИНГ ЛИНГВОКОГНИТИВ АСОСЛАРИ
ҲАҚИДАГИ ТАРИХИЙ ҚАРАШЛАР ҲАҚИДА

Раҳимов Аброр Аҳмадович,
Самарқанд давлат чет тиллар институти докторанти

Калит сўзлар: лингвокогнитив қобилият, инсон, материалистлар, реалистлар, тил,
тафаккур.

Тил ва тафаккур ҳамкорлиги босқичларда эса, тилнинг моҳиятини
туфайли инсон ўз атроф муҳитидаги нарса бевосита лисоний тизими ва уни ташкил
ва ҳодисалар ҳақида маълумот тўплаш, этувчи элементлар тавсифи орқали очишга
улар ўртасидаги алоқани аниқлаш, бир- даъватлар мисолида кўзга ташланади
бирини тақозо этувчи муносабатлар (Кубрякова 2004:33).
силсиласини ҳиссий идрок этиш орқали Замонавий тилшуносликнинг турли
реал борлиқнинг ментал муқобили бўлган даврларида ўз устуворлигига эга бўлган
тушунча ҳамда унинг лисоний ифодаси ушбу тамойиллар хусусида баъзан ижобий,
бўлган номлар тизимни вужудга баъзан салбий муносабатлар
келтиради. Шу нуқтаи назардан билдирилаѐтган бўлса ҳам, уларнинг туб
қаралганда, номлар инсонга инъом негизида инсон тилига хос жумбоқли
қилинган тил ва тафаккур ҳамкорлигини нуқталарни очишга хизмат қила оладиган
ўзида мужассамлантирган ливокогнитив тадқиқот тамойилларини тақдим этиш
қобилиятнинг дастлабки татбиғи ва мақсади ѐтгани муқаррардир. Бинобарин,
изчиллигини акс эттиради. фан-табиат, жамият ва тафаккурнинг
Ном ва номланувчи объект объектив қонуниятлари ҳақидаги
муносабати асосида вужудга келадиган билимларнинг тўхтовсиз ривожини ўзида
билим ҳақида ишончли маълумот олиш акс эттирувчи поғонали тизим бўлгани
истаги инсоният илмий фаолиятининг боис, у доимий равишда янгича қарашлар
дастлабки босқичларидан буѐн билан бойитиб боришни талаб қилади.
тадқиқотчиларни ўзига жалб қилиб Кейинги йилларда тилнинг систем-
келаѐтган бўлса ҳам, улар замиридаги структур тадқиқи орқали ундаги
барча "қоронғи" нуқталар тўлалигича бирликлар инвентаризациясидан нарига
ѐритилган деб бўлмайди. Н.Алефиренко ўтиб бўлмаслиги каби танқидий
қайд этганидек, "ҳозирга қадар фикрларнинг тобора кескин тус олиши ҳам
тилшуносликда сўзнинг ифодаловчи ва тилшуносликнинг ўз объектига янгича кўз
ифодаланувчи қисмлари ўртасида билан қараш вақти етиб келганидан
бирикишнинг қандай содир бўлиши ҳақида далолат беради.
аниқ бир изоҳ юзага келган эмас" Ана шудай истак ва интилишлар
(Алефиренко 2005: 8). тилни лингвокогнитив тамойиллар асосида
Инсоншуносликка доир фанлар тадқиқ қилиш ташаббусининг кун
учун бирдек оғриқли бўлган ушбу тартибидан ўрин эгаллаши учун замин
муаммоларнинг ечимини топиш истаги яратди. Бу орқали инсон ва борлиқ ҳамда
тадқиқот объектга нисбатан инсонлараро муносабат учун хизмат
ѐндашувларнинг даврий алмашинувига қиладиган тил тизимини инсоннинг ақл-
ҳам сабаб бўлганки, тилшуносликда заковати, интеллектуал салоҳияти ва
бундай ўзгаришларни дастлабки лисоний қобилияти билан боғлиқ ҳолда
таълимотларда тилнинг моҳиятини идрок тадқиқ этиш талаби қўйилди. Унинг
этишнинг муҳим шарти сифатида асосий вазифаси сифатида эса "инсон
инсоннинг ички дунѐсига мурожаат томонидан тилни ўзлаштириш
қилишнинг белгиланиши, кейинги механизмлари ҳамда бу механизмларнинг

38